Historia Egiptu
Tereny w dolinie i delcie Nilu są kolebką cywilizacji starożytnego Egiptu. Okres predynastyczny (ok. VI tysiąclecie p.n.e.-ok. 3350 p.n.e.) i protodynastyczny (ok. 3350–ok. 3150 p.n.e.) były okresem przełomu epipaleolitu i neolitu. Na terenie Egiptu rozwijały się wtedy różne kultury neolityczne o charakterze osiadłym i rolniczym, jednakże nie były one jednolite w całym kraju. Należały do nich, m.in. zlokalizowane w dolinie Nilu, kultury Tasa i Badari (ok. 4500 p.n.e.), nazwane tak od miejsc, w których znaleziono ich ślady, oraz na południowym krańcu Dolnego Egiptu stanowiska Merimde-Beni-Salame oraz El-Omari. Wczesny okres predynastyczny obejmuje końcowe stadium rozwoju kultur fajumskiej – na północy i Badari – na południu. Znacznie odmienne od nich były kultury Nagada I i II z IV tysiąclecia p.n.e., poprzedzające bezpośrednio historyczną epokę dziejów Egiptu. Przede wszystkim obie miały znacznie większy zasięg. W kulturze Nagada I zaobserwować już można cechy społeczeństwa rozwarstwionego i klasowego. Nagada II to kultura o znacznie większym zasięgu, bo obejmowała całą dolinę Nilu i Deltę, a także nawiązały relacje z obcymi cywilizacjami.
Okres predynastyczny i protodynastyczny (ok. 3200-3080 p.n.e.)
Ze względu na brak źródeł pisanych niemożliwe jest dokładane przedstawienie historii politycznej tego okresu. Można stwierdzić, że na jakiś czas przed zjednoczeniem Egipt był podzielony na dwa królestwa: Północne ze stolicą w Buto i Południowe ze stolicą w Nekhen. W ciągu stulecia lub dwóch stuleci, okresu predynastycznego występują królowie, określani przez historyków jako dynastia 0. Znane są imiona tylko dwóch władców dynastii 0, jest to król Ka' i Król Skorpion, jest to okres Nagada III b. Zdaniem części badaczy ostatnim władcą dynastii 0 był Narmer, jednak cześć historyków uważa, że Narmer jest pierwszym władcą I dynastii>. O panowaniu króla Skorpiona można powiedzieć, że podjął działania mające na celu zjednoczenie obu królestw, jednak najprawdopodobniej, nie osiągnął celu, choć rozszerzył swoje panowanie aż do Memfis. Dopiero jego następca, Narmer, dokonał zjednoczenia obu królestw.
Okres archaiczny (ok. 3080-2675 p.n.e.)
Najstarszym i najważniejszym z źródeł jest tzw. Kamień z Palermo, pochodząca z okresu rządów V dynastii (od ok. 2500 do ok. 2350 p.n.e.) stela zawierająca najstarsze egipskie inskrypcje królewskie. Kolejny to tzw. Kanon Turyński, odnaleziony w Tebach papirus z czasów panowania Ramzesa II (1279-1213 p.n.e.), prezentujący imiona wszystkich królów egipskich oraz lata ich panowania.
Za czasów Narmera i Aha zainicjowano kult krokodyla (Sobek) i byka Apisa. Również Aha przypisuje się budowę świątyni bogini Neith w Sais oraz zapoczątkowanie kultu Anubisa. W czasach panowania faraona Dena obchodzono między innymi uroczystości poświęcone Atumowi, a w grobie jednego z jego urzędników odnaleziono pierwszą wzmiankę o mumifikacji zwłok. Za czasów panowania II dynastii na południu nastąpił przechył w kierunku kultu Seta jako boga opiekuńczego. Mogła to być reakcja na zbytnie faworyzowanie bogów północy, jak i jeden z sygnałów rozpadu państwa.
Stare Państwo (ok. 2675-2170 p.n.e.)
Okres Starego Państwa obejmujący lata ok. 2675-2170 p.n.e., przypadał na rządy III-VI dynastii.
Podstawy potęgi politycznej i ekonomicznej Starego Państwa stworzył Dżoser, założyciel III dynastii. W ramach reformy administracyjnej poddał cały obszar kraju sprawnej i scentralizowanej strukturze urzędniczej. Faraon rozpoczął systematyczną penetrację Dolnej Nubii oraz ziem na półwyspie Synaj.
Apogeum świetności Starożytny Egipt osiągnął za czasów IV dynastii, założonej przez Snofru energicznego zdobywcę, który odbył zwycięskie ekspedycje do Libii, Nubii oraz na Synaj. Snofru doprowadził proces zarządzania krajem do całkowitej centralizacji.
Ogromne koszty ekonomiczne poniesione na wzniesienie piramid nadwyrężyły gospodarkę kraju, skutki ujawniły się w czasach V dynastii np. w postaci osłabienia wszechwładzy faraonów i uzyskania ogromnych wpływów kapłanów świątyni boga Re w Heliopolis. Pod koniec panowania dynastii zaznaczyły się negatywne skutki osłabienia władzy centralnej i nadmierne umocnienie się naczelników poszczególnych nomów.
Przejęcie władzy przez VI dynastię początkowo nie zapowiadało większych zmian ani nadchodzącego upadku. Katastrofa nastąpiła w czasach panowania Pepi II (według tradycji trwało ono 94 lata). Zakres władzy faraonów został znacznie uszczuplony przez urzędników terytorialnych, którzy zapewnili sobie dziedziczność zajmowanych stanowisk. Z czasem doprowadziło to do wyodrębnienia się księstw dzielnicowych, których naczelnicy posiadali dużą swobodę podejmowania decyzji. Równocześnie zwiększały się obciążenia fiskalne ludności, zaś ubożejący dwór faraonów nie był w stanie zapewnić jej środków wystarczających do zaspokojenia potrzeb[6]. To powodowało paraliż administracji centralnej, faktyczne uniezależnienie się nomarchów doprowadziły do anarchii społecznej, utraty wszystkich zdobyczy terytorialnych oraz ostatecznego upadku kraju, który pogrążył się w chaosie ciemnych wieków Pierwszego Okresu Przejściowego.
Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2250 – ok. 2050 p.n.e.)
Pierwszy Okres Przejściowy, charakteryzował się upadkiem silnej, scentralizowanej władzy, wewnętrznymi walkami o panowanie nad całym krajem i niepokojami społecznymi wywołanymi pogorszeniem się sytuacji uboższych warstw społeczeństwa.
W ciężkiej sytuacji wywołanej za czasów Pepiego II doszło do buntu ubogiej ludności skierowanego przeciw możnym i uniezależnienia się książąt dzielnicowych od władzy centralnej, która upadła. Egipt rozpadł się na wiele niezależnych, niewielkich państw (czasy VII i VIII dynastii), które pogrążyły się we wzajemnych konfliktach. Z czasem wyodrębniły się dwa najważniejsze, rywalizujące ze sobą, ośrodki władzy: Herakleopolis w Dolnym Egipcie i Teby w Górnym Egipcie. Oba te ośrodki musiały toczyć walki z innymi księstwami dzielnicowymi, a także z najeźdźcami zewnętrznymi z Azji. Około 2050 r. p.n.e. władca Teb Mentuhotep III (XI dynastia) ostatecznie pokonał władcę Herakleopolis i zjednoczył Egipt, rozpoczynając okres Średniego Państwa.
Średnie Państwo (ok. 2050 – ok. 1760 p.n.e.)
Okres Średniego Państwa obejmował panowanie XI i XII, a według niektórych również XIII dynastii. Wtedy to Egipt odzyskał polityczną jedność i odbudował potęgę monarchii zapoczątkowaną przez faraona Mentuhotepa II.
Żmudna konsolidacja Dolnego i Górnego Egiptu pod koniec trwania Pierwszego Okresu Przejściowego, wokół X dynastii z Heliopolis i XI dynastii z Teb, doprowadziła do starcia obu królestw. Górę wzięli tebańczycy których rządy zapoczątkowały nowy etap historii Egiptu. Odrodzenie władzy centralnej i ponowne narzucenie administracyjnego jarzma doprowadziło do odrodzenia początkowo wewnętrznego, a na późniejszym etapie zewnętrznego państwa faraonów.
Udane podboje ziem bogatych w surowce oraz zabezpieczenie szlaków handlowych stworzyło dogodne warunki do dobrobytu na terenie państwa. Za czasów panowania władców XII dynastii Egipt wszedł w okres wielkiego rozkwitu kulturowego ustanawiając wzorce klasyczne, mające wpływ na późniejsze pokolenia przez kolejne kilkanaście stuleci.
Podczas panowania Senusereta III prowadzono niezwykle brutalne podboje Nubii, 10. i 16. Nowa granica ustanowiona została w Semna. Wiadomo również o przynajmniej jednej kampanii wojennej Senusereta III w Syrii przeciwko koczowniczym Mencziu. Te zwycięskie wojny zdecydowanie umocniły autorytet Egiptu na zewnątrz. Miały również niezwykle istotne znaczenie ekonomiczne. 20 lat samodzielnych rządów Senusereta III i prawie 50 jego następcy Amenemhata III doprowadziły Egipt do apogeum świetności.
Drugi Okres Przejściowy
Początek panowania XIII dynastii, od której tradycyjnie rozpoczyna się Drugi Okres Przejściowy, wygląda jednak na całkowicie legalną kontynuację bez jakichkolwiek oznak gwałtownych zmian. Cechą charakterystyczną rządów jej władców było znaczne osłabienie władzy centralnej, co ważniejsze jednak, bez oznak załamania i przy zachowaniu wszelkich form kultury klasycznej cechującej rządy poprzedniej dynastii. Dlatego też niektórzy badacze zaliczają panowanie XIII dynastii do okresu Średniego Państwa, a przynajmniej pierwszą ich połowę.
Na czasy XV i XVI dynastii przypada okres panowania Hyksosów. Stworzyli oni własne państwo ze stolica w Awaris (dzisiejsze Tell el-Daba), obejmujące całą deltę. Zdaniem M. Stępnia wraz z objęciem rządów przez Hyksosów z XV dynastii, w 1630 r. p.n.e. nad Dolnym Egiptem rządy sprawowała lokalna (egipska) XVII dynastia. Odmiennego zdania jest M. Marciniak, który uważa, że XVII dynastia przejęła władzę dopiero w roku 1650 p.n.e., wykorzystując osłabienie Hyksosów. Hyksosi zostali ostatecznie pokonani i wyparci ze Środkowego Egiptu przez Kamesa ostatniego władcę XVII dynastii, który pokonał Hyksosów w bitwie pod Hermopolis. Brat Kamesa, i jego następca Jahmes, ostatecznie usunął Hyksosow z Egiptu został założycielem XVIII dynastii i pierwszym władcą Nowego Państwa.
Nowe Państwo
Nowe Państwo trwało od XVI do XI wieku p.n.e. Był to okres panowania XVIII, XIX i XX dynastii[a]. Nowe Państwo było okresem największego rozkwitu potęgi starożytnego Egiptu. W okresie tym zmieniono sposób chowania zmarłych królów. Od tej pory grobowce wykuwano w skale. Z tego przedziału czasu pochodzą m.in.: świątynia królowej Hatszepsut, świątynia Horusa w Edfu, świątynia w Abu Simbel, świątynia w Karnaku, świątynia w Luksorze (Teby), Kolosy Memnona.
Panowanie asyryjskie (671–656 p.n.e.)
Przyczyną wojny z Egiptem była polityka faraona Taharki w miastach fenickich. W 675 p.n.e. kuszycki władca z powodzeniem nakłonił króla Tyru do buntu przeciwko Asyrii. Assarhaddon chcąc uderzyć w źródło niepokojów w tym rejonie w 674 p.n.e. dokonał inwazji na Egipt, który nieustannie podburzał lokalnych władców Fenicji. Linie zaopatrzenia wystawione na ataki plemion arabskich oraz opór faraona Taharki skutecznie powstrzymały atak.
W 671 p.n.e. armia asyryjska ponownie pomaszerowała na Egipt. Tym razem faraon Taharka z dynastii kuszyckiej poniósł klęskę i wycofał się do Górnego Egiptu, Memfis zostało zdobyte i splądrowane, a książęta Dolnego Egiptu, m.in. Necho z Sais uznali władzę Assarhaddona. Wprowadzono 22 asyryjskich namiestników w Dolnym Egipcie. Król asyryjski przyjął też tytuł króla Dolnego i Górnego Egiptu oraz Etiopii, jednak dwóch ostatnich krajów nie zdobył i nie miał nad nimi żadnej władzy.
Asyryjczycy nie zdecydowali się włączyć Egiptu bezpośrednio do swojego państwa. Zamiast tego Assarhaddon wyniósł do władzy głównego oponenta Kuszytów, tworząc nową dynastię pochodzącą z miasta Sais – XXVI dynastię. Spełniali oni rolę gubernatorów, a Egipt stał się państwem zależnym od Imperium Asyryjskiego. Późniejsze teksty z czasów panowania Aszurbanipala określają zasięg terytorialny panowania Asyryjczyków do Memfis i Delty.
W 669 p.n.e., gdy władza asyryjska nad Egiptem została utracona, król zorganizował nową ekspedycję, lecz w czasie drogi zmarł. Władzę po nim objął jeden z jego synów, Aszurbanipal, który wyprawił się do Egiptu. Pokonał siły egipskie w Karbaniti, zdobył Memfis i Teby.
Panowanie perskie (525–404 p.n.e. oraz 343–331 p.n.e.)
Pierwsza okupacja perska trwała 120 lat. Wielcy królowie perscy reprezentowani byli w Memfis przez satrapów i skarbników. Jednak ideologicznie ci imperatorzy byli sukcesorami królów saickich i tworzyli według Manethona XXVII dynastię. W czasach saickich kultura i gospodarka Egiptu rozkwitły. Kambyzes i Dariusz I okupowali w szczególności prowincje dobrze prosperujące. Persowie nie tylko zatrudniali miejscowych urzędników do administrowania krajem, ale również wzmacniali i powiększali żydowsko-aramejskie garnizony wojskowe na Elefantynie. Dawali również dużą swobodę w prowadzeniu handlu przez kupców greckich i fenickich. Ok. roku 445 p.n.e. Herodot podróżował po Egipcie. Pierwsi władcy perscy, a zwłaszcza Dariusz I, chętnie przedstawiali się jako faraonowie na licznych wznoszonych przez siebie budowlach.
Panowanie Ptolemeuszy (331–30 p.n.e.)
Egipt ptolemejski był jedną z dwóch największych potęg hellenistycznego Wschodu. Obserwujemy w tym okresie rozkwit faraońskiej sztuki i architektury, będący jednocześnie jej ukoronowaniem. Imperialną potęgę Egiptu tego okresu, jego wpływ na inne kraje basenu wschodniej części Morza Śródziemnego, można porównywać do najwspanialszych dla Egiptu okresów, panowania XVIII, XIX i XXII dynastii.
Panowanie rzymskie (30 p.n.e.–395 r.)
Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Ptolemeuszy, Oktawian August przyłączył Egipt do imperium rzymskiego. Egipt rządzony był przez bezpośredniego przedstawiciela cesarza, namiestnika ekwickiego w najwyższej randze prefekta. W początkowym okresie rządów rzymskich zaznaczył się pewien wzrost dobrostanu, wynikający z usprawnienia administracji pod okiem rzymskich urzędników, a także w wyniku podjętych działań na rzecz zwiększenia wydajności zbiorów (m.in. przez oczyszczenie kanałów). Kraj zachował podział na nomy, ale rola nomarchów (zresztą już od czasów ptolemejskich) została znacznie ograniczona na rzecz powoływanych przez prefekta strategów. Egipt pełnił ważną rolę ekonomiczną z uwagi na dostawy zboża dla Rzymu. Z czasem zaczęły się pojawiać poważne problemy wynikające z nadmiernego obciążenia podatkami i chociaż niektórzy cesarze (Hadrian) darzyli Egipt szczególną przychylnością, to jednak nie wpływało to na poprawę sytuacji miejscowej ludności – zarówno Greków, zamieszkujących większe ośrodki miejskie, jak i Egipcjan.
Kres cywilizacji starożytnego Egiptu położyło chrześcijaństwo, które w zasadniczy sposób przeobraziło kulturę Egiptu.
Umowną datą zakończenia epoki starożytnego Egiptu jest rok 395, a więc data podziału państwa rzymskiego przez Teodozjusza na dwie części. Do uznania tej daty jako cezury skłoniło również uczonych datowanie najpóźniejszej znanej nam inskrypcji hieroglificznej z wcześniejszego roku – 394, co w jakimś stopniu ma również swój symboliczny charakter. Po roku 395 Egipt, w znacznym już stopniu chrześcijański, wszedł w skład Bizancjum.
Panowanie bizantyńskie (395–642 r.)
W latach 639–41 n.e. Egipt został podbity przez Arabów i stał się prowincją kalifatu. Chrześcijańska ludność Egiptu, Koptowie, była niechętna panowaniu Bizancjum i dlatego nie stawiała oporu najeźdźcom i w ciągu następnych wieków uległa w większości islamizacji.
Panowanie arabskie (642 – 1171 r.)
Panowanie Saladyna – dynastia Ajjubidów (1171–1254 r.)
Panowanie mameluków (1254–1517 r.)
Panowanie osmańskie (1517–1774 r.)
Panowanie mameluckie (koniec XVIII w.-1808)
Władzę w Egipcie przejęli Mamelucy, czyli oddziały wojskowe złożone z niewolników czerkieskich, gruzińskich, kipczackich i tureckich, którzy od ok. IX wieku stanowili gwardię przyboczną sułtanów średniowiecznego Egiptu. W 1250 roku objęli oni ligarchiczną władzę w Egipcie – żołnierze zdobyli pałac sułtana Turan-Szacha z dynastii Ajjubidów i go zabili, a na tronie osadzili dziecko, Al-Mansur Ali'ego, w którego imieniu władzę sprawowali sułtanka Szadżar-ad-Durr i mameluk Turkmen Ajbak.
Państwo Mameluków zostało podbite w 1517 roku przez Turków osmańskich, jednak Mamelucy zachowali swoje ziemie i przywileje. W XVIII wieku w czasie osłabienia imperium osmańskiego ponownie zdobyli władzę w Egipcie, ale na krótko, i w 1798 zostali pokonani przez Napoleona, który ostatecznie odebrał im ziemie i władzę.
Panowanie francuskie (1798-1801)
Wyprawa Napoleona na Egipt, który miał służyć jako przyszła baza wypadowa pod inwazję na Indie, zakończyła się częściowym sukcesem. Generałowi udało się zająć Maltę i Dolny Egipt z Kairem. W wyniku trudności klimatycznych, a także zmuszony przez siły turecko-angielskie, kapitulował w 1801 r.
Zwierzchnictwo osmańskie (1805-1914)
Po wycofaniu wojsk francuskich Egipt powrócił pod formalne zwierzchnictwo Imperium Osmańskiego. Od 1805 roku władzę w imieniu sułtana sprawował jako namiestnik (tytułujący się wicekrólem) pasza Muhammad Ali. Stopniowo poszerzał on terytorialny zakres swojej władzy, zdobywając Mekkę i Medynę, Sudan, a w latach 1831-33 – występując przeciw metropolii – podporządkowując terytoria tureckiej Syrii. Po śmierci Muhammada Alego w 1849 przez ponad sto lat władzę nad Egiptem sprawowali członkowie jego rodziny. Od 1867 roku wicekrólowie nosili oficjalny, uznany przez Wielką Portę tytuł kedywa (chedywa).
Protektorat brytyjski (1881–1922)
Brytyjczycy okupowali Egipt, wraz ze strefą Kanału Sueskiego, faktycznie od 1882. Wysłali tam swoje wojska na zaproszenie ówczesnego władcy Egiptu, chedywa Tawfika Paszy, w celu stłumienia antyrządowego powstania Urabiego Paszy i pozostawili je tam aż do 1914. W tym okresie utrzymywano fikcję prawną, iż władcy Egiptu podlegają formalnie rządowi Turcji osmańskiej w Stambule, podczas gdy faktycznie Egipt był protektoratem brytyjskim.
Sułtanat (1914–1922)
Wobec przystąpienia Turcji osmańskiej do I wojny światowej po stronie państw centralnych w 1914, Brytyjczycy narzucili Egiptowi protektorat już całkiem oficjalnie. Lojalny wobec rządu w Stambule chedyw (wicekról) Abbas II Hilmi został przez Brytyjczyków zdetronizowany, a jego miejsce zajął wuj, Husajn Kamil, stronnik Brytyjczyków. Koniec zwierzchnictwa osmańskiego nad Egiptem symbolizowało przyjęcie przez Husajna Kamila tytułu sułtana Egiptu i króla Sudanu zamiast noszonego wcześniej tytułu chedywa. Z kolei po Husajnie Kamilu tytuł sułtana nosił do 1922 jego brat i następca Fuad I.
Pod naciskiem ze strony nacjonalistów egipskich pod wodzą Saada Zaghlula Brytyjczycy w 1922 uznali formalnie Egipt jako państwo w pełni niepodległe. Tytuł sułtana zastąpiono tytułem króla. Nowy tytuł władcy Egiptu miał podkreślać jego niezawisłość od wszelkiej władzy świeckiej. Ponadto odzwierciadlała postępujący proces sekularyzacji Egiptu: tytuł arabski „sultan”, zdaniem m.in. Saada Zaghlula, bardziej kojarzył się z islamem, w porównaniu z tytułem „malik”.
I wojna światowa – kampania na Synaju i w Palestynie
Głównym celem wojsk osmańskich na terenie Egiptu była strefa Kanału Sueskiego, mającego ogromne znaczenie dla zaopatrzenia Wielkiej Brytanii, skracającego znacznie drogę do Indii. W styczniu 1915 armia turecka przeszła przez Półwysep Synaj, a następnie sam kanał, ale ostatecznie została odparta z powrotem. Pokaźne liczebnie siły brytyjskie trwały w pogotowiu na wypadek ofensywy tureckiej na Egipt, spodziewanej ze wschodu, a nie od strony Cyrenajki. W pierwszej połowie 1916 Brytyjczycy wkroczyli na Półwysep Synaj i odparli wszystkie ataki tureckie, ze starciem kulminacyjnym pod Romani 3 sierpnia 1916). Następnie armia brytyjska doszła do Al-Arisz. W następstwie bitwy pod Magrutajn, 8-9 stycznia 1917, oddziały tureckie zostały całkowicie wyparte z Synaju, a Brytyjczycy mieli otwartą drogę do Palestyny. Po dwóch nieudanych natarciach na Gazę, 26 marca i 17-19 kwietnia 1917, nowym dowódcą wojsk brytyjskich w Palestynie został gen. Edmund Allenby, który zobowiązał się do świętowania Bożego Narodzenia w Jerozolimie. Po reorganizacji sztabu Allenby’emu udało się odebrać Gazę Turkom 31 października 1917, a Jerozolimę bronioną przez niemieckiego gen. Ericha von Falkenhayna, 9 grudnia 1917. Dalsze postępy Brytyjczyków zostały zahamowane zmniejszeniem stanu osobowego armii, z której duże siły przegrupowano na front zachodni. We wrześniu 1918 Allenby przeprowadził kolejną ofensywę. Przeciwnicy zajmowali pozycje defensywne na odcinku od Jaffy do rzeki Jordan. Brytyjczycy uderzyli od strony wybrzeża, przełamali pozycje tureckie, a przez wytworzoną w ten sposób lukę szybko wdarły się jednostki kawalerii, które zapuściły się w głąb terytorium przeciwnika. Piechota z kolei zniszczyła ostatnie punkty oporu w bitwie pod Megiddo 19-21 września 1918. Pościg za oddziałami wroga zakończył się kapitulacją Turków 30 października 1918.
Królestwo Egiptu (1922–1953)
Okres międzywojenny
28 lutego 1922 Egipt oficjalnie ogłosił niepodległość od Wielkiej Brytanii. Panujący wówczas już 5 lat Fu’ad I został pierwszym nowożytnym królem Egiptu. Mimo formalnej niepodległości Egipt nadal znajdował się w strefie wpływów brytyjskich.
W latach 20. przewagę zdobyła partia Wafd, która zmieniała się władzą z liberalnymi konstytucjonalistami. Premierem z ramienia tej partii kilkukrotnie został Mustafa an-Nahhas. W 1929 Wafd odniósł po raz kolejny wyraźne zwycięstwo wyborcze, a przewodniczący partii został po raz drugi premierem. Od początku deklarował, iż będzie przeciwstawiał się królowi i bronił konstytucyjnego porządku. Rozpoczął również modernizację kraju, organizując kairską giełdę, reformę taryfy celnej, rozpoczął wdrażanie reformy rolnej i tworzenie prawa pracy. Najważniejszym jednak zadaniem jego gabinetu było podjęcie na nowo rozmów z Brytyjczykami w sprawie wzajemnych stosunków. Początkowo toczyły się one pomyślnie, ostatecznie jednak negocjacje zawieszono z powodu różnych stanowisk w sprawie Sudanu. Nieuzgodnienie nowego traktatu było kolejną polityczną porażką an-Nahhasa. W tym samym czasie, pod wpływem światowego kryzysu, pogorszyła się sytuacja gospodarcza Egiptu. Sytuację wykorzystała Partia Liberalno-Konstytucyjna, apelując do króla o przejęcie politycznej inicjatywy. Fu’ad rozwiązał parlament i mianował nowym premierem wywodzącego się z niej Ismaila Sidkiego, oczekując, że jego rząd przygotuje grunt pod autorytarne rządy samego monarchy.
Sidki by uchodzić za polityka niezależnego wystąpił z partii po objęciu stanowiska. Jedną z jego pierwszych decyzji było rozwiązanie parlamentu, co doprowadziło do ostrego konfliktu z nim samym (przewodniczący parlamentu Wisa Wasif odmówił odczytania dekretu premiera jako niekonstytucyjnego), a następnie do wybuchu zamieszek w miastach i na wsiach. Po stronie rządu pozostała jedynie grupa przekupionych deputowanych. Premier stłumił protesty, nakładając na zwolenników Wafdu na wsi wysokie grzywny i rozpędzając manifestacje. 27 października 1930 premier ogłosił nową konstytucję, znacząco poszerzającą uprawnienia króla i rządu. Spotkała się ona z gwałtowną krytyką prasy i partii opozycyjnych. Rozpoczęła się kampania wyborcza do nowego parlamentu, w czasie której zabroniono zgromadzeń, a wystąpienia polityków opozycyjnych były niemalże uniemożliwiane. Ostatecznie Partia Liberalno-Konstytucyjna i Wafd zbojkotowały elekcję i zwycięstwo odniosła nowa partia rządowa, powołany przez Sidkiego Lud. Działalność organizacji politycznych nieprzychylnych rządowi maksymalnie ograniczono, Sidki konsolidował swoją władzę za pomocą represji. Z czasem otwarcie zaczął dążyć do skupienia pełni kontroli nad krajem we własnych rękach. Usunął z rządu Alego Mahira (według innych źródeł minister sprawiedliwości Mahir sam podał się do dymisji, protestując przeciwko łamaniu prawa. Coraz większą niechęcią poczynania Sidkiego obserwował także król, który ostatecznie zdymisjonował Sidkiego we wrześniu 1933.
Wafd powrócił do władzy gry wygrał wybory w 1936. Premierem został ponownie an-Nahhasa W tym czasie tron objął Faruk I, w imieniu którego obowiązki monarchy wypełniała rada regencyjna. Sytuacja taka umożliwiła wprowadzenie szeroko zakrojonego programu reform, ogłoszenie amnestii dla uczestników protestów politycznych po 1930 oraz ogłoszeniu bonifikaty 20% na wszystkie pożyczki udzielone ubogim rolnikom. Premier kontynuował również rozmowy z Brytyjczykami, które zakończyły się podpisaniem traktatu egipsko-brytyjskiego. Gwarantował on stopniowe wycofanie wojsk brytyjskich z Egiptu w ciągu dziesięciu lat, likwidację garnizonu w Kairze (przy zachowaniu oddziałów brytyjskich na Kanale Sueskim i w Aleksandrii), jak również przywrócenie brytyjsko-egipskiego kondominium w Sudanie. Po podpisaniu traktatu Egipt w 1937 wszedł do Ligi Narodów, co de facto czyniło kraj całkowicie niezależnym państwem. Wpływy brytyjskie pozostawały jednak w kraju silne, toteż traktat stał się przedmiotem kontrowersji, także w samym Wafdzie. 28 listopada 1937 nieudanego zamachu na an-Nahhasa dokonał członek paramilitarnego oddziału związanego z partią Młody Egipt. W końcu tego samego roku król Faruk zdymisjonował rząd an-Nahhasa.
Pod koniec lat 30. premierem został Muhammad Mahmud szybko zastąpiony przez Ali Mahira.
Okres powojenny
Po zakończeniu II wojny światowej relacje egipsko-brytyjskie ponownie stały się tak trudne, jak w okresie międzywojennym. Co prawda podstawą bilateralnych stosunków był układ z 1936, korzystniejszy od wydanej przez Wielką Brytanię w 1922 deklaracji niepodległości, jednak Królestwo Egiptu pozostawało państwem zależnym. Brak kompetencji egipskich elit politycznych i związany z nią brak pełnej suwerenności przyczyniały się do powstawania nastrojów antyrządowych. Dodatkowym czynnikiem generującym napięcie społeczne były rażące dysproporcje majątkowe między wąską warstwą najzamożniejszych posiadaczy ziemskich (w 1952 4 tys. rodzin – 1% mieszkańców kraju – było właścicielami 70% ziemi ornej) a resztą społeczeństwa. Po II wojnie światowej proces koncentracji własności gruntów narastał. Rządząca partia Wafd, podobnie zresztą jak pozostałe ugrupowania, była związana z posiadaczami i dlatego nie podejmowała żadnych kroków na rzecz poprawy sytuacji ubogiego chłopstwa. Niepopularny w społeczeństwie był król Faruk I powszechnie obarczany winą za klęskę w wojnie izraelsko-arabskiej. Rodzina królewska także posiadała znaczny majątek ziemski, a wystawny styl życia władcy raził ubogich Egipcjan. Nastroje opozycyjne były silne zwłaszcza w Kairze i Aleksandrii, wśród żyjącej w skrajnym ubóstwie biedoty oraz studentów miejscowych uniwersytetów.
Coraz popularniejsze stawały się organizacje o radykalnym programie. Do końca lat 40. pół miliona członków zgromadziło Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, odwołujące się do islamu, haseł antykolonialnych, krytykujące króla za klęskę w wojnie z Izraelem i domagające się państwowego wsparcia dla ubogich. Stowarzyszenie od 1937 posiadało własne formacje paramilitarne (Bataliony Stronników Boga), które dokonywały ataków na państwowych urzędników o szczególnie probrytyjskim lub negatywnym wobec organizacji nastawieniu, jak również na egipską społeczność żydowską. Władze zwalczały bractwo; w 1948 zostało ono zdelegalizowane, a setki jego członków znalazły się w więzieniach. Kilka miesięcy później premier Mahmud Fahni an- Nukraszi został zamordowany przez członka bractwa[39]. Odpowiedzią była nowa fala aresztowań, jak również zabójstwo założyciela stowarzyszenia Hassana al-Banny. W 1949 roku z kolei powstał opozycyjny ruch Wolnych Oficerów.
W 1951 rząd egipski wypowiedział układ z Wielką Brytanią z 1936. Krok ten z jednej strony został przychylnie przyjęty przez społeczeństwo, z drugiej zaś zachęcił radykalne organizacje do nowych wystąpień antybrytyjskich. Jednostki brytyjskie stacjonujące nad Kanałem Sueskim stały się przedmiotem ataków. 26 stycznia 1952 w Kairze miała miejsce masowa demonstracja, w czasie której domagano się odejścia dotychczasowych elit z powodu ich moralnego upadku i zarzucenia zasad islamu. Wydarzenie to, określane następnie jako czarna sobota, było sygnałem pogarszania się sytuacji społecznej. Kolejne rządy (od stycznia do lipca 1952 rząd zmieniał się czterokrotnie) nie były w stanie jej uspokoić.
Omawiana powyżej sytuacja w kraju doprowadziła do wybuchu rewolucji w 1952 (tzw. rewolucja Wolnych Oficerów). Był to przewrót wojskowy przeprowadzony w Kairze 23 lipca 1952 przez tajne ugrupowanieWolnych Oficerów, jak również rewolucja społeczna, jaka po nim nastąpiła.
Wystąpienie wojskowych obaliło skompromitowaną i niepopularną monarchię króla Faruka I, a władza przeszła w ręce Rady Rewolucyjnych Dowódców. Przeprowadzili oni reformę rolną, która zlikwidowała w Egipcie wielką własność ziemską, doprowadzili do utraty politycznych wpływów przez dominującą dotąd w życiu politycznym warstwę ziemiańską i wprowadzili państwową kontrolę gospodarki, do 1956 jednak dość ograniczoną. Zawieszona została egipska konstytucja, a partie polityczne zdelegalizowane. Szczególnym represjom poddano organizacje skrajnej lewicy i prawicy: egipskich komunistów oraz Braci Muzułmańskich. Do znaczących zmian doszło w egipskiej polityce zagranicznej. Dążąc do dominacji w świecie arabskim i rywalizując o nią z Irakiem, pozostał w napiętych stosunkach z Izraelem, przyjął orientację proradziecką i pomoc wojskową ZSRR.
W rezultacie walki o władzę w obozie zwycięskich oficerów władzę autorytarną zdobył w kraju najbardziej popularny z przywódców wojskowych – Gamal Abdel Naser.
Arabska Republika Egiptu
Kształtowanie się republiki
18 czerwca 1953 Rada Regencyjna została rozwiązana, a Egipt stał się republiką. Jej pierwszym prezydentem został Nagib, który równocześnie pozostał premierem i przewodniczącym Rady Rewolucyjnych Dowódców, odszedł natomiast z ministerstwa obrony i zrezygnował ze stanowiska naczelnego dowódcy. Obydwa stanowiska zajęli oficerowie blisko związani z wicepremierem (i ministrem spraw wewnętrznych) Naserem: Abd el-Latif al-Baghdadi oraz Abd al-Hakim Amir. Wpisywało się to w narastającą rywalizację między Nagibem i Naserem. Prezydent sprzeciwiał się represjom wobec Braci Muzułmanów oraz wobec komunistów, był popierany przez część oficerów, którzy pamiętali jego postawę po aresztowaniach zwolenników skrajnej lewicy w sierpniu 1952. Opowiadał się za wprowadzeniu demokratycznych zasad rządów i za uchwaleniem nowej konstytucji. W Radzie Rewolucyjnych Dowódców większe poparcie miał jednak Naser. 23 lutego 1954 Rada zmusiła prezydenta do ustąpienia i osadziła go w areszcie domowym, z kroku tego musiała się jednak wycofać cztery dni później, gdyż Nagib nadal cieszył się znaczną popularnością w wojsku. 25 lutego został ponownie prezydentem, podczas gdy urząd premiera powierzono na trzy miesiące Chaledowi Muhjiemu ad-Dinowi. Po kolejnej próbie aresztowania Nagiba na ulicach Kairu wybuchły masowe demonstracje, zaś premier 27 lutego wyprowadził na ulice wojska pancerne, w których posiadał znaczne wpływy. Naser objął stanowisko premiera, musiał jednak zgodzić się, by prezydentem pozostał Nagib.
Rywalizacja Nasera i Nagiba pociągnęła za sobą dalsze uderzenia w Braci Muzułmanów, którzy poparli prezydenta. 11 stycznia 1954 Stowarzyszenie zorganizowało w Kairze demonstrację studencką. Dwa dni później Rada Rewolucyjnych Dowódców zdelegalizowała organizację i aresztowała 450 osób, przeprowadziła również wymierzoną w nią kampanię propagandową. Stowarzyszenie nie zaprzestało całkowicie działalności. Wystąpiło po stronie Nagiba w czasie demonstracji w końcu lutego 1954, co pociągnęło za sobą kolejne aresztowania islamskich działaczy. Analogiczne kroki represyjne zostały podjęte w odniesieniu do pozostających jeszcze na wolności komunistów, polityków Wafd i Młodego Egiptu. Swoje wpływy w wojsku, związkach zawodowych, mediach i służbach bezpieczeństwa, jak również wśród młodzieży umocnił Naser. Również dyplomacja amerykańska sceptycznie odnosiła się do postawy Nagiba, który w ocenie Amerykanów pozostawał pod szkodliwym wpływem komunistów – za pośrednictwem Muhjego ad-Dina.
W 1954 roku miała miejsce afera Lawona. W jej wyniku szpiedzy izraelscy podłożyli bomby pod szereg budynków należących do USA i Wielkiej Brytanii. Izrael przeprowadził zamachy mając nadzieję że winą za eksplozje zostanie obarczone Bractwo Muzułmańskie, komuniści, lub nacjonaliści.
5 marca 1954 Rada Rewolucyjnych Dowódców ogłosiła porozumienie z prezydentem, zapowiedziała ponowne wprowadzenie pełni swobód demokratycznych, uwolnienie więźniów politycznych i zapewnienie partiom swobody działania. Opowiedziała się także za zwołaniem zgromadzenia konstytucyjnego i uchwaleniem nowej ustawy zasadniczej. Rada pozostawiła urzędy prezydenta i premiera w rękach Nagiba. Sukces prezydenta był jednak pozorny, gdyż to jego rywal Naser dysponował już większymi wpływami. Sytuacja w kraju pozostawała niestabilna. Od 19 marca w miastach egipskich trwały zamieszki. 25 marca Rada Rewolucyjnych Dowódców zapowiedziała swoje samorozwiązanie i potwierdziła zamiar ponownej legalizacji partii politycznych. Dwa dni później zwolennicy Nasera wyszli na ulice pod hasłem „Nie dla partii i parlamentu, Gamal nie abdykuj!”. Pod ich naciskiem 30 marca Rada wycofała się ze swoich wcześniejszych decyzji i oznajmiła, że będzie zarządzać krajem aż do wycofania się z Egiptu ostatnich sił brytyjskich. Pozbawiła również Nagiba wszystkich stanowisk poza urzędem prezydenckim, który nie dawał mu żadnej faktycznej władzy.
Zwolennicy Nasera w tym samym czasie doprowadzili do aresztowania niechętnych mu wydawców, dziennikarzy i wykładowców uczelni wyższych, formalnie posługiwano się hasłem walki z korupcją. W więzieniach znalazła się kolejna grupa działaczy komunistycznych (250 osób) oraz oficerów sympatyzujących z Braćmi Muzułmanami. 14 kwietnia 1954 wszystkie osoby piastujące stanowiska państwowe przed 23 lipca 1952 otrzymały zakaz działalności publicznej. Trzy dni później Naser został ponownie premierem. Podpisanie przez Nasera układu z Wielką Brytanią w październiku 1954 sprawiło, że Bracia Muzułmanie uznali go za zdrajcę Arabów. Sekcja Specjalna organizacji rozpoczęła przygotowania do jego zgładzenia, na co przyzwolił kierujący Stowarzyszeniem Hudajbi. Do próby zamachu doszło w czasie wiecu w Aleksandrii 26 października 1954, gdy Naser przemawiał do dziesięciotysięcznego tłumu. Zamachowiec, Mahmud Abd al-Latif, ośmiokrotnie niecelnie wystrzelił do premiera, po czym został schwytany.
Konsekwencją nieudanego zamachu była kolejna fala aresztowań działaczy muzułmańskich. Wpływy Braci Muzułmanów zostały ostatecznie złamane, struktura organizacji zniszczona. W czasie procesu wykryto również kontakty między stowarzyszeniem a Nagibem, który trafił do aresztu domowego i odzyskał wolność dopiero 18 lat później>. Walka o władzę w Egipcie zakończyła się całkowitym sukcesem Nasera, który uzyskał ogromną popularność w społeczeństwie, a zatem faktycznie objął rządy dyktatorskie (autorytarne).
Rządy Nasera
Usunięcie Nagiba zapewniło Naserowi pełnię władzy w Egipcie, poważniejsze reformy ustrojowe zaczął on wprowadzać dopiero w kwietniu 1955, wcześniej zachowując w polityce gospodarczej kierunek wypracowany po rewolucji 1952 (zachowanie gospodarki wolnorynkowej przy znacznych inwestycjach państwowych w kluczowych sektorach). Dopiero w kwietniu 1955 Naser stwierdził, że celem rewolucji egipskiej jest budowa społeczeństwa socjalistycznego bez podziału na klasy społeczne[46]. Wyrazem przemian w państwie była nowa konstytucja, przyjęta 16 stycznia 1956 i nadająca prezydentowi pełnię władzy w państwie – miał on łączyć stanowiska premiera, głównodowodzącego sił zbrojnych, kierować polityką zagraniczną oraz powoływać i odwoływać ministrów. Kompetencje ustawodawcze pozostawiono w rękach Zgromadzenia Narodowego, wybieranego w wyborach powszechnych (prawo wyborcze obejmowało wszystkich obywateli powyżej 18 roku życia, bez względu na płeć). W tym samym roku Naser uzyskał w wyborach prezydenckich 99,1% głosów.
W polityce zagranicznej Naser głosił program panarabski, z akcentami panislamskimi, nie wyrzekając się zarazem nacjonalizmu egipskiego. Sprzeciwiał się powstaniu Paktu Bagdadzkiego, gdyż prowadził on do nadmiernego wzrostu znaczenia głównego konkurenta Egiptu do przywództwa w świecie arabskim – Iraku. Egipt stał się też jednym z przywódców Ruchu państw niezaangażowanych.
26 lipca 1956 prezydent Egiptu ogłosił nacjonalizację Towarzystwa Kanału Sueskiego, którego akcje należały do Francuzów i Brytyjczyków>. Rezultatem był wybuch kryzysu sueskiego – wojny Egiptu z koalicją izraelsko-brytyjsko-francuską. Wojna ta była militarną klęską Egiptu. Jego siły zbrojne mimo przeprowadzanych w poprzednich latach zbrojeń zostały pokonane przez siły izraelskie, a uderzenie brytyjsko-francuskie całkowicie unicestwiło egipskie lotnictwo. Egipt zyskał jednak na forum ONZ poparcie zarówno amerykańskie, jak i radzieckie; Rada Bezpieczeństwa ONZ wypowiedziała się przeciwko zachodnioeuropejskiej interwencji. Zmusiło to Wielką Brytanię i Francję do wycofania swoich wojsk z rejonu kanału sueskiego, także Izrael opuścił terytoria zajęte po 1956 w zamian za wprowadzenie na linię demarkacyjną z Egiptem sił pokojowych ONZ.
29 stycznia 1959 powstała krótkotrwała Zjednoczona Republika Arabska, proklamowana po blisko rocznych przygotowaniach. Jednoczyła ona Egipt i Syrię, docelowo jednak miała być jedynie pierwszym krokiem na drodze do jedności Arabów.
W 1967 roku rozegrała się wojna sześciodniowa stoczona pomiędzy Izraelem a Egiptem, Jordanią i Syrią w 1967 roku. W wojnę zaangażowały się także inne arabskie państwa: Irak, Arabia Saudyjska, Kuwejt i Algieria.
Egipt po 1971
Okres Sadata
Po śmierci Nasera władzę objął bardziej liberalny, Anwar as-Sadat. Nowy prezydent doprowadził do usunięcia zwolenników lewicy z wyższych uczelni, mediów i egipskiej monopartii. W Egipcie doszło do otwarcia (infitah). Egipt miał otworzyć się na prywatne inwestycje przedsiębiorców krajowych i zagranicznych, a niektóre przedsiębiorstwa znacjonalizowane przez Nasera zamierzano sprywatyzować.
W pierwszej połowie lat 70. XX wieku gospodarka egipska zaczęła rozwijać się szybciej niż w czasach Nasera, jednak wzrost dotyczył przede wszystkim sektora usługowego, a nie przemysłu. Problemem stała się dwudziestoczteroprocentowa inflacja (według innego źródła wynosiła 14%). W 1974 Egipt wyszedł z ekonomicznej stagnacji cechującej schyłek poprzedniej dekady. Od 1975 do 1981 PKB kraju wzrastało o 8% rocznie, co wynikało także z doskonałej koniunktury międzynarodowej. Wbrew założeniom prezydenta, wdrażanie gospodarki wolnorynkowej doprowadziło do powstania i pogłębiania się nierówności społecznych, w tym wykształcenia się nowej elity najzamożniejszych. Kluczową rolę odgrywali w niej byli wojskowi i oficerowie wywiadu, jak również potomkowie rodzin arystokratycznych, którzy zdołali ocalić za granicą część majątku po rewolucji r. 1952, a po śmierci Nasera wrócili do Egiptu.
W 1973 roku rozegrała się wojna Jom Kippur. Wojna rozpoczęła się w dniu żydowskiego święta Jom Kippur, od zaskakującego uderzenia połączonych sił Egiptu i Syrii. Najechały one półwysep Synaj i Wzgórza Golan, które pozostawały pod kontrolą Izraela od czasu wojny sześciodniowej w 1967 roku. Egipcjanie i Syryjczycy posuwali się naprzód przez pierwsze 2-3 dni, później jednak szala przechyliła się na korzyść Izraela. Syryjczycy zostali wyparci z całego terytorium Wzgórz Golan. Na Synaju Izraelczycy uderzyli w przerwę pomiędzy dwiema armiami, które przekroczyły Kanał Sueski (dawną linię przerwania ognia). W wyniku tego egipska Trzecia Armia została odcięta. Manewr ten zmusił Egipt do przyjęcia warunków zawieszenia broni.
W lipcu 1977 roku rozegrał się konflikt graniczny między Libią i Egiptem. Relacje między Egiptem a Libią pozostawały szczególnie wrogie po tym gdy w 1976 roku rząd Egiptu stwierdził, że odkrył libijski spisek mający na celu obalenie rządu w Kairze. 26 stycznia 1976 roku wiceprezydent Egiptu Husni Mubarak rozmawiał z ambasadorem USA na temat wykorzystania wewnętrznych problemów Libii przeciwko rządowi Kaddafiego. 22 lipca 1976 roku rząd Libii oficjalnie zagroził zerwaniem stosunków dyplomatycznych z Egiptem. Istnieją dowody, że rząd egipski rozważał wojnę z Libią już w 1974 roku. 28 lutego 1974 roku podczas wizyty amerykańskiego dyplomaty Henry’ego Kissingera w Egipcie prezydent as-Sadat powiedział mu o takim zamiarze i zażądał nacisku wobec rządu Izraela, aby ten nie zaatakował jego państwa, gdy siły zbrojne będą zaangażowane w wojnę z zachodnim sąsiadem. W sierpniu 1976 roku natomiast doszło do wybuchu w biurze na placu Tahrir. Egipski rząd obarczył winą za zamach agentów wywiadu Libii. 23 sierpnia został uprowadzony egipski samolot pasażerski. Porywaczami wedle Egipcjan mieli być pracownicy być libijskiego wywiadu. W odwecie za oskarżenia rząd Kaddafiego nakazał zamknięcie egipskiego konsulatu. Rząd Libii nie pozostawał dłużny Egiptowi, twierdził on, że odkryto egipską sieć szpiegowską.
W 1978 roku Egipt zakończył spór z Izraelem na pomocy porozumienia zawartego w Camp David. Do tej pory Egipt pozostał jedynym państwem arabskim, które trwale unormowało swoje stosunki z Izraelem. Prezydent Sadat został za ten krok uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla (wspólnie z Menachemem Beginem).
Rządy Mubaraka
Anwar as-Sadat zginął w zamachu 6 października 1981 r. zamordowany przez islamskich radykałów zarzucających mu zbytnią uległość wobec Izraela. Jego następcą na urzędzie prezydenckim został dotychczasowy wiceprezydent Husni Mubarak. Przeprowadził on nowe reformy gospodarcze, z których niektóre wpisywały się w założenia infitah (m.in. program prywatyzacyjny). Zrezygnował z zapowiedzi stopniowej demokratyzacji państwa, choć zachował styl rządzenia swojego poprzednika i podstawowe założenia polityki wewnętrznej i zagranicznej.
Jeszcze bardziej liberalne ekonomicznie zmiany wprowadzone przez Mubaraka nie dały spodziewanych efektów. Wzrost PKB był znacznie wolniejszy niż w ostatnich latach rządów as-Sadata, a najważniejsze dochody państwa pochodziły z opłat za korzystanie z Kanału Sueskiego oraz z eksportu ropy naftowej. Załamanie się koniunktury naftowej w 1986 było poważnym ciosem dla krajowej gospodarki. W polityce społecznej Mubarak wycofywał się stopniowo z programów pomocy socjalnej wprowadzonych przez Nasera i częściowo ograniczonych przez Sadata, dążąc do równowagi budżetowej (mimo to w budżecie utrzymywał się deficyt).
Odmawiając zwiększenia roli religii w życiu politycznym, Mubarak krytykował niektóre partie opozycyjne za brak przywiązania do islamu, rząd finansował uroczystości religijne, a prezydencka partia wydawała pismo o profilu umiarkowanie muzułmańskim. Pragnąc dać dowód gotowości do dialogu nawet z radykalnymi muzułmanami, w 1987 Mubarak amnestionował kilkuset więźniów skazanych po zamachu na Anwara as-Sadata za przynależność do ekstremistycznych organizacji islamskich.
Wobec utrzymywania się trudności gospodarczych, Mubarak na początku lat 90. rozpoczął szeroko zakrojoną reformę ekonomiczną. W maju 1991 Egipt wymienił listy intencyjne z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, a następnie podpisał porozumienie z Bankiem Światowym. W ich następstwie Egipt całkowicie uwolnił ceny, radykalnie zmniejszył wydatki publiczne, sprywatyzował ponad 300 zakładów, zniósł ograniczenia w handlu międzynarodowym. W zamian Bank Światowy zgodził się umorzyć połowę zadłużenia kraju. Rezultatem była poprawa wskaźników makroekonomicznych przy równoczesnym zubożeniu społeczeństwa. Fakt, iż 23% mieszkańców Egiptu żyło w ubóstwie, a połowa obywateli pozostawała w biedzie, sprzyjał destabilizacji społecznej i wzmożeniu się agitacji radykalnych ugrupowań muzułmańskich[69], które do tej pory zyskiwały sympatyków przede wszystkim na uniwersytetach, nie ciesząc się zbytnią popularnością w skali całego kraju.
W lipcu 1993 Mubarak uzyskał w egipskim parlamencie reelekcję. W referendum jego pozostanie na urzędzie prezydenta poparło 96% głosujących przy niskiej frekwencji. Wbrew nadziejom opozycji, która apelowała do Mubaraka o dalszą demokratyzację systemu władzy, po rozpoczęciu swojej trzeciej kadencji prezydent zapowiedział jedynie „szeroki dialog narodowy”, do którego zaprosił wszystkie partie wyrzekające się terrorystycznych metod działania>. W grudniu 1993 na jego apel odpowiedziało pozytywnie dziesięć legalnie działających ugrupowań, jak również półlegalni Bracia Muzułmańscy oraz komuniści. 25 czerwca 1994 rozpoczęła się Konferencja Dialogu Narodowego, zdominowana przez przedstawicieli partii prezydenckiej. Przez to debata o przyszłości państwa została sprowadzona do kwestii walki z terroryzmem i problemów gospodarczych. Na początku lat 90. Mubarak zgadzał się na tworzenie nowych partii politycznych, zakładał jednak, że wzrost ich liczby przyczyni się do rozproszenia sił opozycji.
Po kolejnych wyborach parlamentarnych w 1996 powołany przez Mubaraka rząd Kamala al-Dżanzuriego skupiał się na gospodarczych problemach kraju. Kontynuował także zwalczanie islamskiego fundamentalizmu i terroryzmu. Ponieważ mimo represji wymierzonych w radykalnych muzułmanów ataki terrorystyczne powtarzały się i miały negatywny wpływ na dochody kraju z turystyki, Mubarak w 1997 postanowił wprowadzić szczególne środki, których celem miała być ochrona turystów. Mubarak utrzymywał bardzo dobre stosunki ze Stanach Zjednoczonymi. Kraj ten życzył sobie, by Egipt zachował status regionalnego mocarstwa, które pozytywnie wpływa na relacje na całym Bliskim Wschodzie. W 1999 USA i Egipt podpisały umowę, na mocy której Kair nadal otrzymywał z Waszyngtonu wielomilionową pomoc ekonomiczną oraz 1,3 mld na szkolenie i uzbrojenie sił zbrojnych. W latach 90. XX wieku Mubarak rozpoczął wielkie projekty irygacyjne – doprowadzenie wody z Nilu Kanałem Szajcha Zajida (z największą na świecie stacją pomp Mubarak Pumping Station) do oazy Charga i innych w okolicach jezior Toszka.
W styczniu 2011 roku przeciwko rządom prezydenta Mubaraka i ogólnej sytuacji polityczno-gospodarczej w kraju wybuchły masowe protesty społeczne, które doprowadziły do śmierci ponad 300 osób. W ich wyniku prezydent Mubarak powołał nowy rząd z Ahmadem Szafikiem na czele, mianował Umara Sulajmana na stanowisko wiceprezydenta oraz zadeklarował nieubieganie się o kolejną kadencję w wyborach prezydenckich we wrześniu 2011. Nie spełniło to jednak oczekiwań demonstrujących, których głównym postulatem była natychmiastowa rezygnacja prezydenta. 10 lutego 2011 oku Mubarak poinformował o przekazaniu części uprawnień wiceprezydentowi Sulajmanowi. 11 lutego 2011 roku wiceprezydent ogłosił ustąpienie Mubaraka z urzędu i przejęcie władzy w państwie przez Najwyższą Radę Sił Zbrojnych na czele z ministrem obrony i szefem sił zbrojnych, marszałkiem Muhammadem Husajnem Tantawim.
Źródło: Wikipedia, lic. CC BY-SA 3.0
Ludność
Polityka
Kultuta i sztuka
Religia
Rolnictwo
Przemysł
Obiekty UNESCO
Okres predynastyczny i protodynastyczny (ok. 3200-3080 p.n.e.)
Ze względu na brak źródeł pisanych niemożliwe jest dokładane przedstawienie historii politycznej tego okresu. Można stwierdzić, że na jakiś czas przed zjednoczeniem Egipt był podzielony na dwa królestwa: Północne ze stolicą w Buto i Południowe ze stolicą w Nekhen. W ciągu stulecia lub dwóch stuleci, okresu predynastycznego występują królowie, określani przez historyków jako dynastia 0. Znane są imiona tylko dwóch władców dynastii 0, jest to król Ka' i Król Skorpion, jest to okres Nagada III b. Zdaniem części badaczy ostatnim władcą dynastii 0 był Narmer, jednak cześć historyków uważa, że Narmer jest pierwszym władcą I dynastii>. O panowaniu króla Skorpiona można powiedzieć, że podjął działania mające na celu zjednoczenie obu królestw, jednak najprawdopodobniej, nie osiągnął celu, choć rozszerzył swoje panowanie aż do Memfis. Dopiero jego następca, Narmer, dokonał zjednoczenia obu królestw.
Okres archaiczny (ok. 3080-2675 p.n.e.)
Najstarszym i najważniejszym z źródeł jest tzw. Kamień z Palermo, pochodząca z okresu rządów V dynastii (od ok. 2500 do ok. 2350 p.n.e.) stela zawierająca najstarsze egipskie inskrypcje królewskie. Kolejny to tzw. Kanon Turyński, odnaleziony w Tebach papirus z czasów panowania Ramzesa II (1279-1213 p.n.e.), prezentujący imiona wszystkich królów egipskich oraz lata ich panowania.
Za czasów Narmera i Aha zainicjowano kult krokodyla (Sobek) i byka Apisa. Również Aha przypisuje się budowę świątyni bogini Neith w Sais oraz zapoczątkowanie kultu Anubisa. W czasach panowania faraona Dena obchodzono między innymi uroczystości poświęcone Atumowi, a w grobie jednego z jego urzędników odnaleziono pierwszą wzmiankę o mumifikacji zwłok. Za czasów panowania II dynastii na południu nastąpił przechył w kierunku kultu Seta jako boga opiekuńczego. Mogła to być reakcja na zbytnie faworyzowanie bogów północy, jak i jeden z sygnałów rozpadu państwa.
Stare Państwo (ok. 2675-2170 p.n.e.)
Okres Starego Państwa obejmujący lata ok. 2675-2170 p.n.e., przypadał na rządy III-VI dynastii.
Podstawy potęgi politycznej i ekonomicznej Starego Państwa stworzył Dżoser, założyciel III dynastii. W ramach reformy administracyjnej poddał cały obszar kraju sprawnej i scentralizowanej strukturze urzędniczej. Faraon rozpoczął systematyczną penetrację Dolnej Nubii oraz ziem na półwyspie Synaj.
Apogeum świetności Starożytny Egipt osiągnął za czasów IV dynastii, założonej przez Snofru energicznego zdobywcę, który odbył zwycięskie ekspedycje do Libii, Nubii oraz na Synaj. Snofru doprowadził proces zarządzania krajem do całkowitej centralizacji.
Ogromne koszty ekonomiczne poniesione na wzniesienie piramid nadwyrężyły gospodarkę kraju, skutki ujawniły się w czasach V dynastii np. w postaci osłabienia wszechwładzy faraonów i uzyskania ogromnych wpływów kapłanów świątyni boga Re w Heliopolis. Pod koniec panowania dynastii zaznaczyły się negatywne skutki osłabienia władzy centralnej i nadmierne umocnienie się naczelników poszczególnych nomów.
Przejęcie władzy przez VI dynastię początkowo nie zapowiadało większych zmian ani nadchodzącego upadku. Katastrofa nastąpiła w czasach panowania Pepi II (według tradycji trwało ono 94 lata). Zakres władzy faraonów został znacznie uszczuplony przez urzędników terytorialnych, którzy zapewnili sobie dziedziczność zajmowanych stanowisk. Z czasem doprowadziło to do wyodrębnienia się księstw dzielnicowych, których naczelnicy posiadali dużą swobodę podejmowania decyzji. Równocześnie zwiększały się obciążenia fiskalne ludności, zaś ubożejący dwór faraonów nie był w stanie zapewnić jej środków wystarczających do zaspokojenia potrzeb[6]. To powodowało paraliż administracji centralnej, faktyczne uniezależnienie się nomarchów doprowadziły do anarchii społecznej, utraty wszystkich zdobyczy terytorialnych oraz ostatecznego upadku kraju, który pogrążył się w chaosie ciemnych wieków Pierwszego Okresu Przejściowego.
Pierwszy Okres Przejściowy (ok. 2250 – ok. 2050 p.n.e.)
Pierwszy Okres Przejściowy, charakteryzował się upadkiem silnej, scentralizowanej władzy, wewnętrznymi walkami o panowanie nad całym krajem i niepokojami społecznymi wywołanymi pogorszeniem się sytuacji uboższych warstw społeczeństwa.
W ciężkiej sytuacji wywołanej za czasów Pepiego II doszło do buntu ubogiej ludności skierowanego przeciw możnym i uniezależnienia się książąt dzielnicowych od władzy centralnej, która upadła. Egipt rozpadł się na wiele niezależnych, niewielkich państw (czasy VII i VIII dynastii), które pogrążyły się we wzajemnych konfliktach. Z czasem wyodrębniły się dwa najważniejsze, rywalizujące ze sobą, ośrodki władzy: Herakleopolis w Dolnym Egipcie i Teby w Górnym Egipcie. Oba te ośrodki musiały toczyć walki z innymi księstwami dzielnicowymi, a także z najeźdźcami zewnętrznymi z Azji. Około 2050 r. p.n.e. władca Teb Mentuhotep III (XI dynastia) ostatecznie pokonał władcę Herakleopolis i zjednoczył Egipt, rozpoczynając okres Średniego Państwa.
Średnie Państwo (ok. 2050 – ok. 1760 p.n.e.)
Okres Średniego Państwa obejmował panowanie XI i XII, a według niektórych również XIII dynastii. Wtedy to Egipt odzyskał polityczną jedność i odbudował potęgę monarchii zapoczątkowaną przez faraona Mentuhotepa II.
Żmudna konsolidacja Dolnego i Górnego Egiptu pod koniec trwania Pierwszego Okresu Przejściowego, wokół X dynastii z Heliopolis i XI dynastii z Teb, doprowadziła do starcia obu królestw. Górę wzięli tebańczycy których rządy zapoczątkowały nowy etap historii Egiptu. Odrodzenie władzy centralnej i ponowne narzucenie administracyjnego jarzma doprowadziło do odrodzenia początkowo wewnętrznego, a na późniejszym etapie zewnętrznego państwa faraonów.
Udane podboje ziem bogatych w surowce oraz zabezpieczenie szlaków handlowych stworzyło dogodne warunki do dobrobytu na terenie państwa. Za czasów panowania władców XII dynastii Egipt wszedł w okres wielkiego rozkwitu kulturowego ustanawiając wzorce klasyczne, mające wpływ na późniejsze pokolenia przez kolejne kilkanaście stuleci.
Podczas panowania Senusereta III prowadzono niezwykle brutalne podboje Nubii, 10. i 16. Nowa granica ustanowiona została w Semna. Wiadomo również o przynajmniej jednej kampanii wojennej Senusereta III w Syrii przeciwko koczowniczym Mencziu. Te zwycięskie wojny zdecydowanie umocniły autorytet Egiptu na zewnątrz. Miały również niezwykle istotne znaczenie ekonomiczne. 20 lat samodzielnych rządów Senusereta III i prawie 50 jego następcy Amenemhata III doprowadziły Egipt do apogeum świetności.
Drugi Okres Przejściowy
Początek panowania XIII dynastii, od której tradycyjnie rozpoczyna się Drugi Okres Przejściowy, wygląda jednak na całkowicie legalną kontynuację bez jakichkolwiek oznak gwałtownych zmian. Cechą charakterystyczną rządów jej władców było znaczne osłabienie władzy centralnej, co ważniejsze jednak, bez oznak załamania i przy zachowaniu wszelkich form kultury klasycznej cechującej rządy poprzedniej dynastii. Dlatego też niektórzy badacze zaliczają panowanie XIII dynastii do okresu Średniego Państwa, a przynajmniej pierwszą ich połowę.
Na czasy XV i XVI dynastii przypada okres panowania Hyksosów. Stworzyli oni własne państwo ze stolica w Awaris (dzisiejsze Tell el-Daba), obejmujące całą deltę. Zdaniem M. Stępnia wraz z objęciem rządów przez Hyksosów z XV dynastii, w 1630 r. p.n.e. nad Dolnym Egiptem rządy sprawowała lokalna (egipska) XVII dynastia. Odmiennego zdania jest M. Marciniak, który uważa, że XVII dynastia przejęła władzę dopiero w roku 1650 p.n.e., wykorzystując osłabienie Hyksosów. Hyksosi zostali ostatecznie pokonani i wyparci ze Środkowego Egiptu przez Kamesa ostatniego władcę XVII dynastii, który pokonał Hyksosów w bitwie pod Hermopolis. Brat Kamesa, i jego następca Jahmes, ostatecznie usunął Hyksosow z Egiptu został założycielem XVIII dynastii i pierwszym władcą Nowego Państwa.
Nowe Państwo
Nowe Państwo trwało od XVI do XI wieku p.n.e. Był to okres panowania XVIII, XIX i XX dynastii[a]. Nowe Państwo było okresem największego rozkwitu potęgi starożytnego Egiptu. W okresie tym zmieniono sposób chowania zmarłych królów. Od tej pory grobowce wykuwano w skale. Z tego przedziału czasu pochodzą m.in.: świątynia królowej Hatszepsut, świątynia Horusa w Edfu, świątynia w Abu Simbel, świątynia w Karnaku, świątynia w Luksorze (Teby), Kolosy Memnona.
Panowanie asyryjskie (671–656 p.n.e.)
Przyczyną wojny z Egiptem była polityka faraona Taharki w miastach fenickich. W 675 p.n.e. kuszycki władca z powodzeniem nakłonił króla Tyru do buntu przeciwko Asyrii. Assarhaddon chcąc uderzyć w źródło niepokojów w tym rejonie w 674 p.n.e. dokonał inwazji na Egipt, który nieustannie podburzał lokalnych władców Fenicji. Linie zaopatrzenia wystawione na ataki plemion arabskich oraz opór faraona Taharki skutecznie powstrzymały atak.
W 671 p.n.e. armia asyryjska ponownie pomaszerowała na Egipt. Tym razem faraon Taharka z dynastii kuszyckiej poniósł klęskę i wycofał się do Górnego Egiptu, Memfis zostało zdobyte i splądrowane, a książęta Dolnego Egiptu, m.in. Necho z Sais uznali władzę Assarhaddona. Wprowadzono 22 asyryjskich namiestników w Dolnym Egipcie. Król asyryjski przyjął też tytuł króla Dolnego i Górnego Egiptu oraz Etiopii, jednak dwóch ostatnich krajów nie zdobył i nie miał nad nimi żadnej władzy.
Asyryjczycy nie zdecydowali się włączyć Egiptu bezpośrednio do swojego państwa. Zamiast tego Assarhaddon wyniósł do władzy głównego oponenta Kuszytów, tworząc nową dynastię pochodzącą z miasta Sais – XXVI dynastię. Spełniali oni rolę gubernatorów, a Egipt stał się państwem zależnym od Imperium Asyryjskiego. Późniejsze teksty z czasów panowania Aszurbanipala określają zasięg terytorialny panowania Asyryjczyków do Memfis i Delty.
W 669 p.n.e., gdy władza asyryjska nad Egiptem została utracona, król zorganizował nową ekspedycję, lecz w czasie drogi zmarł. Władzę po nim objął jeden z jego synów, Aszurbanipal, który wyprawił się do Egiptu. Pokonał siły egipskie w Karbaniti, zdobył Memfis i Teby.
Panowanie perskie (525–404 p.n.e. oraz 343–331 p.n.e.)
Pierwsza okupacja perska trwała 120 lat. Wielcy królowie perscy reprezentowani byli w Memfis przez satrapów i skarbników. Jednak ideologicznie ci imperatorzy byli sukcesorami królów saickich i tworzyli według Manethona XXVII dynastię. W czasach saickich kultura i gospodarka Egiptu rozkwitły. Kambyzes i Dariusz I okupowali w szczególności prowincje dobrze prosperujące. Persowie nie tylko zatrudniali miejscowych urzędników do administrowania krajem, ale również wzmacniali i powiększali żydowsko-aramejskie garnizony wojskowe na Elefantynie. Dawali również dużą swobodę w prowadzeniu handlu przez kupców greckich i fenickich. Ok. roku 445 p.n.e. Herodot podróżował po Egipcie. Pierwsi władcy perscy, a zwłaszcza Dariusz I, chętnie przedstawiali się jako faraonowie na licznych wznoszonych przez siebie budowlach.
Panowanie Ptolemeuszy (331–30 p.n.e.)
Egipt ptolemejski był jedną z dwóch największych potęg hellenistycznego Wschodu. Obserwujemy w tym okresie rozkwit faraońskiej sztuki i architektury, będący jednocześnie jej ukoronowaniem. Imperialną potęgę Egiptu tego okresu, jego wpływ na inne kraje basenu wschodniej części Morza Śródziemnego, można porównywać do najwspanialszych dla Egiptu okresów, panowania XVIII, XIX i XXII dynastii.
Panowanie rzymskie (30 p.n.e.–395 r.)
Po śmierci Kleopatry VII, ostatniej przedstawicielki dynastii Ptolemeuszy, Oktawian August przyłączył Egipt do imperium rzymskiego. Egipt rządzony był przez bezpośredniego przedstawiciela cesarza, namiestnika ekwickiego w najwyższej randze prefekta. W początkowym okresie rządów rzymskich zaznaczył się pewien wzrost dobrostanu, wynikający z usprawnienia administracji pod okiem rzymskich urzędników, a także w wyniku podjętych działań na rzecz zwiększenia wydajności zbiorów (m.in. przez oczyszczenie kanałów). Kraj zachował podział na nomy, ale rola nomarchów (zresztą już od czasów ptolemejskich) została znacznie ograniczona na rzecz powoływanych przez prefekta strategów. Egipt pełnił ważną rolę ekonomiczną z uwagi na dostawy zboża dla Rzymu. Z czasem zaczęły się pojawiać poważne problemy wynikające z nadmiernego obciążenia podatkami i chociaż niektórzy cesarze (Hadrian) darzyli Egipt szczególną przychylnością, to jednak nie wpływało to na poprawę sytuacji miejscowej ludności – zarówno Greków, zamieszkujących większe ośrodki miejskie, jak i Egipcjan.
Kres cywilizacji starożytnego Egiptu położyło chrześcijaństwo, które w zasadniczy sposób przeobraziło kulturę Egiptu.
Umowną datą zakończenia epoki starożytnego Egiptu jest rok 395, a więc data podziału państwa rzymskiego przez Teodozjusza na dwie części. Do uznania tej daty jako cezury skłoniło również uczonych datowanie najpóźniejszej znanej nam inskrypcji hieroglificznej z wcześniejszego roku – 394, co w jakimś stopniu ma również swój symboliczny charakter. Po roku 395 Egipt, w znacznym już stopniu chrześcijański, wszedł w skład Bizancjum.
Panowanie bizantyńskie (395–642 r.)
W latach 639–41 n.e. Egipt został podbity przez Arabów i stał się prowincją kalifatu. Chrześcijańska ludność Egiptu, Koptowie, była niechętna panowaniu Bizancjum i dlatego nie stawiała oporu najeźdźcom i w ciągu następnych wieków uległa w większości islamizacji.
Panowanie arabskie (642 – 1171 r.)
Panowanie Saladyna – dynastia Ajjubidów (1171–1254 r.)
Panowanie mameluków (1254–1517 r.)
Panowanie osmańskie (1517–1774 r.)
Panowanie mameluckie (koniec XVIII w.-1808)
Władzę w Egipcie przejęli Mamelucy, czyli oddziały wojskowe złożone z niewolników czerkieskich, gruzińskich, kipczackich i tureckich, którzy od ok. IX wieku stanowili gwardię przyboczną sułtanów średniowiecznego Egiptu. W 1250 roku objęli oni ligarchiczną władzę w Egipcie – żołnierze zdobyli pałac sułtana Turan-Szacha z dynastii Ajjubidów i go zabili, a na tronie osadzili dziecko, Al-Mansur Ali'ego, w którego imieniu władzę sprawowali sułtanka Szadżar-ad-Durr i mameluk Turkmen Ajbak.
Państwo Mameluków zostało podbite w 1517 roku przez Turków osmańskich, jednak Mamelucy zachowali swoje ziemie i przywileje. W XVIII wieku w czasie osłabienia imperium osmańskiego ponownie zdobyli władzę w Egipcie, ale na krótko, i w 1798 zostali pokonani przez Napoleona, który ostatecznie odebrał im ziemie i władzę.
Panowanie francuskie (1798-1801)
Wyprawa Napoleona na Egipt, który miał służyć jako przyszła baza wypadowa pod inwazję na Indie, zakończyła się częściowym sukcesem. Generałowi udało się zająć Maltę i Dolny Egipt z Kairem. W wyniku trudności klimatycznych, a także zmuszony przez siły turecko-angielskie, kapitulował w 1801 r.
Zwierzchnictwo osmańskie (1805-1914)
Po wycofaniu wojsk francuskich Egipt powrócił pod formalne zwierzchnictwo Imperium Osmańskiego. Od 1805 roku władzę w imieniu sułtana sprawował jako namiestnik (tytułujący się wicekrólem) pasza Muhammad Ali. Stopniowo poszerzał on terytorialny zakres swojej władzy, zdobywając Mekkę i Medynę, Sudan, a w latach 1831-33 – występując przeciw metropolii – podporządkowując terytoria tureckiej Syrii. Po śmierci Muhammada Alego w 1849 przez ponad sto lat władzę nad Egiptem sprawowali członkowie jego rodziny. Od 1867 roku wicekrólowie nosili oficjalny, uznany przez Wielką Portę tytuł kedywa (chedywa).
Protektorat brytyjski (1881–1922)
Brytyjczycy okupowali Egipt, wraz ze strefą Kanału Sueskiego, faktycznie od 1882. Wysłali tam swoje wojska na zaproszenie ówczesnego władcy Egiptu, chedywa Tawfika Paszy, w celu stłumienia antyrządowego powstania Urabiego Paszy i pozostawili je tam aż do 1914. W tym okresie utrzymywano fikcję prawną, iż władcy Egiptu podlegają formalnie rządowi Turcji osmańskiej w Stambule, podczas gdy faktycznie Egipt był protektoratem brytyjskim.
Sułtanat (1914–1922)
Wobec przystąpienia Turcji osmańskiej do I wojny światowej po stronie państw centralnych w 1914, Brytyjczycy narzucili Egiptowi protektorat już całkiem oficjalnie. Lojalny wobec rządu w Stambule chedyw (wicekról) Abbas II Hilmi został przez Brytyjczyków zdetronizowany, a jego miejsce zajął wuj, Husajn Kamil, stronnik Brytyjczyków. Koniec zwierzchnictwa osmańskiego nad Egiptem symbolizowało przyjęcie przez Husajna Kamila tytułu sułtana Egiptu i króla Sudanu zamiast noszonego wcześniej tytułu chedywa. Z kolei po Husajnie Kamilu tytuł sułtana nosił do 1922 jego brat i następca Fuad I.
Pod naciskiem ze strony nacjonalistów egipskich pod wodzą Saada Zaghlula Brytyjczycy w 1922 uznali formalnie Egipt jako państwo w pełni niepodległe. Tytuł sułtana zastąpiono tytułem króla. Nowy tytuł władcy Egiptu miał podkreślać jego niezawisłość od wszelkiej władzy świeckiej. Ponadto odzwierciadlała postępujący proces sekularyzacji Egiptu: tytuł arabski „sultan”, zdaniem m.in. Saada Zaghlula, bardziej kojarzył się z islamem, w porównaniu z tytułem „malik”.
I wojna światowa – kampania na Synaju i w Palestynie
Głównym celem wojsk osmańskich na terenie Egiptu była strefa Kanału Sueskiego, mającego ogromne znaczenie dla zaopatrzenia Wielkiej Brytanii, skracającego znacznie drogę do Indii. W styczniu 1915 armia turecka przeszła przez Półwysep Synaj, a następnie sam kanał, ale ostatecznie została odparta z powrotem. Pokaźne liczebnie siły brytyjskie trwały w pogotowiu na wypadek ofensywy tureckiej na Egipt, spodziewanej ze wschodu, a nie od strony Cyrenajki. W pierwszej połowie 1916 Brytyjczycy wkroczyli na Półwysep Synaj i odparli wszystkie ataki tureckie, ze starciem kulminacyjnym pod Romani 3 sierpnia 1916). Następnie armia brytyjska doszła do Al-Arisz. W następstwie bitwy pod Magrutajn, 8-9 stycznia 1917, oddziały tureckie zostały całkowicie wyparte z Synaju, a Brytyjczycy mieli otwartą drogę do Palestyny. Po dwóch nieudanych natarciach na Gazę, 26 marca i 17-19 kwietnia 1917, nowym dowódcą wojsk brytyjskich w Palestynie został gen. Edmund Allenby, który zobowiązał się do świętowania Bożego Narodzenia w Jerozolimie. Po reorganizacji sztabu Allenby’emu udało się odebrać Gazę Turkom 31 października 1917, a Jerozolimę bronioną przez niemieckiego gen. Ericha von Falkenhayna, 9 grudnia 1917. Dalsze postępy Brytyjczyków zostały zahamowane zmniejszeniem stanu osobowego armii, z której duże siły przegrupowano na front zachodni. We wrześniu 1918 Allenby przeprowadził kolejną ofensywę. Przeciwnicy zajmowali pozycje defensywne na odcinku od Jaffy do rzeki Jordan. Brytyjczycy uderzyli od strony wybrzeża, przełamali pozycje tureckie, a przez wytworzoną w ten sposób lukę szybko wdarły się jednostki kawalerii, które zapuściły się w głąb terytorium przeciwnika. Piechota z kolei zniszczyła ostatnie punkty oporu w bitwie pod Megiddo 19-21 września 1918. Pościg za oddziałami wroga zakończył się kapitulacją Turków 30 października 1918.
Królestwo Egiptu (1922–1953)
Okres międzywojenny
28 lutego 1922 Egipt oficjalnie ogłosił niepodległość od Wielkiej Brytanii. Panujący wówczas już 5 lat Fu’ad I został pierwszym nowożytnym królem Egiptu. Mimo formalnej niepodległości Egipt nadal znajdował się w strefie wpływów brytyjskich.
W latach 20. przewagę zdobyła partia Wafd, która zmieniała się władzą z liberalnymi konstytucjonalistami. Premierem z ramienia tej partii kilkukrotnie został Mustafa an-Nahhas. W 1929 Wafd odniósł po raz kolejny wyraźne zwycięstwo wyborcze, a przewodniczący partii został po raz drugi premierem. Od początku deklarował, iż będzie przeciwstawiał się królowi i bronił konstytucyjnego porządku. Rozpoczął również modernizację kraju, organizując kairską giełdę, reformę taryfy celnej, rozpoczął wdrażanie reformy rolnej i tworzenie prawa pracy. Najważniejszym jednak zadaniem jego gabinetu było podjęcie na nowo rozmów z Brytyjczykami w sprawie wzajemnych stosunków. Początkowo toczyły się one pomyślnie, ostatecznie jednak negocjacje zawieszono z powodu różnych stanowisk w sprawie Sudanu. Nieuzgodnienie nowego traktatu było kolejną polityczną porażką an-Nahhasa. W tym samym czasie, pod wpływem światowego kryzysu, pogorszyła się sytuacja gospodarcza Egiptu. Sytuację wykorzystała Partia Liberalno-Konstytucyjna, apelując do króla o przejęcie politycznej inicjatywy. Fu’ad rozwiązał parlament i mianował nowym premierem wywodzącego się z niej Ismaila Sidkiego, oczekując, że jego rząd przygotuje grunt pod autorytarne rządy samego monarchy.
Sidki by uchodzić za polityka niezależnego wystąpił z partii po objęciu stanowiska. Jedną z jego pierwszych decyzji było rozwiązanie parlamentu, co doprowadziło do ostrego konfliktu z nim samym (przewodniczący parlamentu Wisa Wasif odmówił odczytania dekretu premiera jako niekonstytucyjnego), a następnie do wybuchu zamieszek w miastach i na wsiach. Po stronie rządu pozostała jedynie grupa przekupionych deputowanych. Premier stłumił protesty, nakładając na zwolenników Wafdu na wsi wysokie grzywny i rozpędzając manifestacje. 27 października 1930 premier ogłosił nową konstytucję, znacząco poszerzającą uprawnienia króla i rządu. Spotkała się ona z gwałtowną krytyką prasy i partii opozycyjnych. Rozpoczęła się kampania wyborcza do nowego parlamentu, w czasie której zabroniono zgromadzeń, a wystąpienia polityków opozycyjnych były niemalże uniemożliwiane. Ostatecznie Partia Liberalno-Konstytucyjna i Wafd zbojkotowały elekcję i zwycięstwo odniosła nowa partia rządowa, powołany przez Sidkiego Lud. Działalność organizacji politycznych nieprzychylnych rządowi maksymalnie ograniczono, Sidki konsolidował swoją władzę za pomocą represji. Z czasem otwarcie zaczął dążyć do skupienia pełni kontroli nad krajem we własnych rękach. Usunął z rządu Alego Mahira (według innych źródeł minister sprawiedliwości Mahir sam podał się do dymisji, protestując przeciwko łamaniu prawa. Coraz większą niechęcią poczynania Sidkiego obserwował także król, który ostatecznie zdymisjonował Sidkiego we wrześniu 1933.
Wafd powrócił do władzy gry wygrał wybory w 1936. Premierem został ponownie an-Nahhasa W tym czasie tron objął Faruk I, w imieniu którego obowiązki monarchy wypełniała rada regencyjna. Sytuacja taka umożliwiła wprowadzenie szeroko zakrojonego programu reform, ogłoszenie amnestii dla uczestników protestów politycznych po 1930 oraz ogłoszeniu bonifikaty 20% na wszystkie pożyczki udzielone ubogim rolnikom. Premier kontynuował również rozmowy z Brytyjczykami, które zakończyły się podpisaniem traktatu egipsko-brytyjskiego. Gwarantował on stopniowe wycofanie wojsk brytyjskich z Egiptu w ciągu dziesięciu lat, likwidację garnizonu w Kairze (przy zachowaniu oddziałów brytyjskich na Kanale Sueskim i w Aleksandrii), jak również przywrócenie brytyjsko-egipskiego kondominium w Sudanie. Po podpisaniu traktatu Egipt w 1937 wszedł do Ligi Narodów, co de facto czyniło kraj całkowicie niezależnym państwem. Wpływy brytyjskie pozostawały jednak w kraju silne, toteż traktat stał się przedmiotem kontrowersji, także w samym Wafdzie. 28 listopada 1937 nieudanego zamachu na an-Nahhasa dokonał członek paramilitarnego oddziału związanego z partią Młody Egipt. W końcu tego samego roku król Faruk zdymisjonował rząd an-Nahhasa.
Pod koniec lat 30. premierem został Muhammad Mahmud szybko zastąpiony przez Ali Mahira.
Okres powojenny
Po zakończeniu II wojny światowej relacje egipsko-brytyjskie ponownie stały się tak trudne, jak w okresie międzywojennym. Co prawda podstawą bilateralnych stosunków był układ z 1936, korzystniejszy od wydanej przez Wielką Brytanię w 1922 deklaracji niepodległości, jednak Królestwo Egiptu pozostawało państwem zależnym. Brak kompetencji egipskich elit politycznych i związany z nią brak pełnej suwerenności przyczyniały się do powstawania nastrojów antyrządowych. Dodatkowym czynnikiem generującym napięcie społeczne były rażące dysproporcje majątkowe między wąską warstwą najzamożniejszych posiadaczy ziemskich (w 1952 4 tys. rodzin – 1% mieszkańców kraju – było właścicielami 70% ziemi ornej) a resztą społeczeństwa. Po II wojnie światowej proces koncentracji własności gruntów narastał. Rządząca partia Wafd, podobnie zresztą jak pozostałe ugrupowania, była związana z posiadaczami i dlatego nie podejmowała żadnych kroków na rzecz poprawy sytuacji ubogiego chłopstwa. Niepopularny w społeczeństwie był król Faruk I powszechnie obarczany winą za klęskę w wojnie izraelsko-arabskiej. Rodzina królewska także posiadała znaczny majątek ziemski, a wystawny styl życia władcy raził ubogich Egipcjan. Nastroje opozycyjne były silne zwłaszcza w Kairze i Aleksandrii, wśród żyjącej w skrajnym ubóstwie biedoty oraz studentów miejscowych uniwersytetów.
Coraz popularniejsze stawały się organizacje o radykalnym programie. Do końca lat 40. pół miliona członków zgromadziło Stowarzyszenie Braci Muzułmanów, odwołujące się do islamu, haseł antykolonialnych, krytykujące króla za klęskę w wojnie z Izraelem i domagające się państwowego wsparcia dla ubogich. Stowarzyszenie od 1937 posiadało własne formacje paramilitarne (Bataliony Stronników Boga), które dokonywały ataków na państwowych urzędników o szczególnie probrytyjskim lub negatywnym wobec organizacji nastawieniu, jak również na egipską społeczność żydowską. Władze zwalczały bractwo; w 1948 zostało ono zdelegalizowane, a setki jego członków znalazły się w więzieniach. Kilka miesięcy później premier Mahmud Fahni an- Nukraszi został zamordowany przez członka bractwa[39]. Odpowiedzią była nowa fala aresztowań, jak również zabójstwo założyciela stowarzyszenia Hassana al-Banny. W 1949 roku z kolei powstał opozycyjny ruch Wolnych Oficerów.
W 1951 rząd egipski wypowiedział układ z Wielką Brytanią z 1936. Krok ten z jednej strony został przychylnie przyjęty przez społeczeństwo, z drugiej zaś zachęcił radykalne organizacje do nowych wystąpień antybrytyjskich. Jednostki brytyjskie stacjonujące nad Kanałem Sueskim stały się przedmiotem ataków. 26 stycznia 1952 w Kairze miała miejsce masowa demonstracja, w czasie której domagano się odejścia dotychczasowych elit z powodu ich moralnego upadku i zarzucenia zasad islamu. Wydarzenie to, określane następnie jako czarna sobota, było sygnałem pogarszania się sytuacji społecznej. Kolejne rządy (od stycznia do lipca 1952 rząd zmieniał się czterokrotnie) nie były w stanie jej uspokoić.
Omawiana powyżej sytuacja w kraju doprowadziła do wybuchu rewolucji w 1952 (tzw. rewolucja Wolnych Oficerów). Był to przewrót wojskowy przeprowadzony w Kairze 23 lipca 1952 przez tajne ugrupowanieWolnych Oficerów, jak również rewolucja społeczna, jaka po nim nastąpiła.
Wystąpienie wojskowych obaliło skompromitowaną i niepopularną monarchię króla Faruka I, a władza przeszła w ręce Rady Rewolucyjnych Dowódców. Przeprowadzili oni reformę rolną, która zlikwidowała w Egipcie wielką własność ziemską, doprowadzili do utraty politycznych wpływów przez dominującą dotąd w życiu politycznym warstwę ziemiańską i wprowadzili państwową kontrolę gospodarki, do 1956 jednak dość ograniczoną. Zawieszona została egipska konstytucja, a partie polityczne zdelegalizowane. Szczególnym represjom poddano organizacje skrajnej lewicy i prawicy: egipskich komunistów oraz Braci Muzułmańskich. Do znaczących zmian doszło w egipskiej polityce zagranicznej. Dążąc do dominacji w świecie arabskim i rywalizując o nią z Irakiem, pozostał w napiętych stosunkach z Izraelem, przyjął orientację proradziecką i pomoc wojskową ZSRR.
W rezultacie walki o władzę w obozie zwycięskich oficerów władzę autorytarną zdobył w kraju najbardziej popularny z przywódców wojskowych – Gamal Abdel Naser.
Arabska Republika Egiptu
Kształtowanie się republiki
18 czerwca 1953 Rada Regencyjna została rozwiązana, a Egipt stał się republiką. Jej pierwszym prezydentem został Nagib, który równocześnie pozostał premierem i przewodniczącym Rady Rewolucyjnych Dowódców, odszedł natomiast z ministerstwa obrony i zrezygnował ze stanowiska naczelnego dowódcy. Obydwa stanowiska zajęli oficerowie blisko związani z wicepremierem (i ministrem spraw wewnętrznych) Naserem: Abd el-Latif al-Baghdadi oraz Abd al-Hakim Amir. Wpisywało się to w narastającą rywalizację między Nagibem i Naserem. Prezydent sprzeciwiał się represjom wobec Braci Muzułmanów oraz wobec komunistów, był popierany przez część oficerów, którzy pamiętali jego postawę po aresztowaniach zwolenników skrajnej lewicy w sierpniu 1952. Opowiadał się za wprowadzeniu demokratycznych zasad rządów i za uchwaleniem nowej konstytucji. W Radzie Rewolucyjnych Dowódców większe poparcie miał jednak Naser. 23 lutego 1954 Rada zmusiła prezydenta do ustąpienia i osadziła go w areszcie domowym, z kroku tego musiała się jednak wycofać cztery dni później, gdyż Nagib nadal cieszył się znaczną popularnością w wojsku. 25 lutego został ponownie prezydentem, podczas gdy urząd premiera powierzono na trzy miesiące Chaledowi Muhjiemu ad-Dinowi. Po kolejnej próbie aresztowania Nagiba na ulicach Kairu wybuchły masowe demonstracje, zaś premier 27 lutego wyprowadził na ulice wojska pancerne, w których posiadał znaczne wpływy. Naser objął stanowisko premiera, musiał jednak zgodzić się, by prezydentem pozostał Nagib.
Rywalizacja Nasera i Nagiba pociągnęła za sobą dalsze uderzenia w Braci Muzułmanów, którzy poparli prezydenta. 11 stycznia 1954 Stowarzyszenie zorganizowało w Kairze demonstrację studencką. Dwa dni później Rada Rewolucyjnych Dowódców zdelegalizowała organizację i aresztowała 450 osób, przeprowadziła również wymierzoną w nią kampanię propagandową. Stowarzyszenie nie zaprzestało całkowicie działalności. Wystąpiło po stronie Nagiba w czasie demonstracji w końcu lutego 1954, co pociągnęło za sobą kolejne aresztowania islamskich działaczy. Analogiczne kroki represyjne zostały podjęte w odniesieniu do pozostających jeszcze na wolności komunistów, polityków Wafd i Młodego Egiptu. Swoje wpływy w wojsku, związkach zawodowych, mediach i służbach bezpieczeństwa, jak również wśród młodzieży umocnił Naser. Również dyplomacja amerykańska sceptycznie odnosiła się do postawy Nagiba, który w ocenie Amerykanów pozostawał pod szkodliwym wpływem komunistów – za pośrednictwem Muhjego ad-Dina.
W 1954 roku miała miejsce afera Lawona. W jej wyniku szpiedzy izraelscy podłożyli bomby pod szereg budynków należących do USA i Wielkiej Brytanii. Izrael przeprowadził zamachy mając nadzieję że winą za eksplozje zostanie obarczone Bractwo Muzułmańskie, komuniści, lub nacjonaliści.
5 marca 1954 Rada Rewolucyjnych Dowódców ogłosiła porozumienie z prezydentem, zapowiedziała ponowne wprowadzenie pełni swobód demokratycznych, uwolnienie więźniów politycznych i zapewnienie partiom swobody działania. Opowiedziała się także za zwołaniem zgromadzenia konstytucyjnego i uchwaleniem nowej ustawy zasadniczej. Rada pozostawiła urzędy prezydenta i premiera w rękach Nagiba. Sukces prezydenta był jednak pozorny, gdyż to jego rywal Naser dysponował już większymi wpływami. Sytuacja w kraju pozostawała niestabilna. Od 19 marca w miastach egipskich trwały zamieszki. 25 marca Rada Rewolucyjnych Dowódców zapowiedziała swoje samorozwiązanie i potwierdziła zamiar ponownej legalizacji partii politycznych. Dwa dni później zwolennicy Nasera wyszli na ulice pod hasłem „Nie dla partii i parlamentu, Gamal nie abdykuj!”. Pod ich naciskiem 30 marca Rada wycofała się ze swoich wcześniejszych decyzji i oznajmiła, że będzie zarządzać krajem aż do wycofania się z Egiptu ostatnich sił brytyjskich. Pozbawiła również Nagiba wszystkich stanowisk poza urzędem prezydenckim, który nie dawał mu żadnej faktycznej władzy.
Zwolennicy Nasera w tym samym czasie doprowadzili do aresztowania niechętnych mu wydawców, dziennikarzy i wykładowców uczelni wyższych, formalnie posługiwano się hasłem walki z korupcją. W więzieniach znalazła się kolejna grupa działaczy komunistycznych (250 osób) oraz oficerów sympatyzujących z Braćmi Muzułmanami. 14 kwietnia 1954 wszystkie osoby piastujące stanowiska państwowe przed 23 lipca 1952 otrzymały zakaz działalności publicznej. Trzy dni później Naser został ponownie premierem. Podpisanie przez Nasera układu z Wielką Brytanią w październiku 1954 sprawiło, że Bracia Muzułmanie uznali go za zdrajcę Arabów. Sekcja Specjalna organizacji rozpoczęła przygotowania do jego zgładzenia, na co przyzwolił kierujący Stowarzyszeniem Hudajbi. Do próby zamachu doszło w czasie wiecu w Aleksandrii 26 października 1954, gdy Naser przemawiał do dziesięciotysięcznego tłumu. Zamachowiec, Mahmud Abd al-Latif, ośmiokrotnie niecelnie wystrzelił do premiera, po czym został schwytany.
Konsekwencją nieudanego zamachu była kolejna fala aresztowań działaczy muzułmańskich. Wpływy Braci Muzułmanów zostały ostatecznie złamane, struktura organizacji zniszczona. W czasie procesu wykryto również kontakty między stowarzyszeniem a Nagibem, który trafił do aresztu domowego i odzyskał wolność dopiero 18 lat później>. Walka o władzę w Egipcie zakończyła się całkowitym sukcesem Nasera, który uzyskał ogromną popularność w społeczeństwie, a zatem faktycznie objął rządy dyktatorskie (autorytarne).
Rządy Nasera
Usunięcie Nagiba zapewniło Naserowi pełnię władzy w Egipcie, poważniejsze reformy ustrojowe zaczął on wprowadzać dopiero w kwietniu 1955, wcześniej zachowując w polityce gospodarczej kierunek wypracowany po rewolucji 1952 (zachowanie gospodarki wolnorynkowej przy znacznych inwestycjach państwowych w kluczowych sektorach). Dopiero w kwietniu 1955 Naser stwierdził, że celem rewolucji egipskiej jest budowa społeczeństwa socjalistycznego bez podziału na klasy społeczne[46]. Wyrazem przemian w państwie była nowa konstytucja, przyjęta 16 stycznia 1956 i nadająca prezydentowi pełnię władzy w państwie – miał on łączyć stanowiska premiera, głównodowodzącego sił zbrojnych, kierować polityką zagraniczną oraz powoływać i odwoływać ministrów. Kompetencje ustawodawcze pozostawiono w rękach Zgromadzenia Narodowego, wybieranego w wyborach powszechnych (prawo wyborcze obejmowało wszystkich obywateli powyżej 18 roku życia, bez względu na płeć). W tym samym roku Naser uzyskał w wyborach prezydenckich 99,1% głosów.
W polityce zagranicznej Naser głosił program panarabski, z akcentami panislamskimi, nie wyrzekając się zarazem nacjonalizmu egipskiego. Sprzeciwiał się powstaniu Paktu Bagdadzkiego, gdyż prowadził on do nadmiernego wzrostu znaczenia głównego konkurenta Egiptu do przywództwa w świecie arabskim – Iraku. Egipt stał się też jednym z przywódców Ruchu państw niezaangażowanych.
26 lipca 1956 prezydent Egiptu ogłosił nacjonalizację Towarzystwa Kanału Sueskiego, którego akcje należały do Francuzów i Brytyjczyków>. Rezultatem był wybuch kryzysu sueskiego – wojny Egiptu z koalicją izraelsko-brytyjsko-francuską. Wojna ta była militarną klęską Egiptu. Jego siły zbrojne mimo przeprowadzanych w poprzednich latach zbrojeń zostały pokonane przez siły izraelskie, a uderzenie brytyjsko-francuskie całkowicie unicestwiło egipskie lotnictwo. Egipt zyskał jednak na forum ONZ poparcie zarówno amerykańskie, jak i radzieckie; Rada Bezpieczeństwa ONZ wypowiedziała się przeciwko zachodnioeuropejskiej interwencji. Zmusiło to Wielką Brytanię i Francję do wycofania swoich wojsk z rejonu kanału sueskiego, także Izrael opuścił terytoria zajęte po 1956 w zamian za wprowadzenie na linię demarkacyjną z Egiptem sił pokojowych ONZ.
29 stycznia 1959 powstała krótkotrwała Zjednoczona Republika Arabska, proklamowana po blisko rocznych przygotowaniach. Jednoczyła ona Egipt i Syrię, docelowo jednak miała być jedynie pierwszym krokiem na drodze do jedności Arabów.
W 1967 roku rozegrała się wojna sześciodniowa stoczona pomiędzy Izraelem a Egiptem, Jordanią i Syrią w 1967 roku. W wojnę zaangażowały się także inne arabskie państwa: Irak, Arabia Saudyjska, Kuwejt i Algieria.
Egipt po 1971
Okres Sadata
Po śmierci Nasera władzę objął bardziej liberalny, Anwar as-Sadat. Nowy prezydent doprowadził do usunięcia zwolenników lewicy z wyższych uczelni, mediów i egipskiej monopartii. W Egipcie doszło do otwarcia (infitah). Egipt miał otworzyć się na prywatne inwestycje przedsiębiorców krajowych i zagranicznych, a niektóre przedsiębiorstwa znacjonalizowane przez Nasera zamierzano sprywatyzować.
W pierwszej połowie lat 70. XX wieku gospodarka egipska zaczęła rozwijać się szybciej niż w czasach Nasera, jednak wzrost dotyczył przede wszystkim sektora usługowego, a nie przemysłu. Problemem stała się dwudziestoczteroprocentowa inflacja (według innego źródła wynosiła 14%). W 1974 Egipt wyszedł z ekonomicznej stagnacji cechującej schyłek poprzedniej dekady. Od 1975 do 1981 PKB kraju wzrastało o 8% rocznie, co wynikało także z doskonałej koniunktury międzynarodowej. Wbrew założeniom prezydenta, wdrażanie gospodarki wolnorynkowej doprowadziło do powstania i pogłębiania się nierówności społecznych, w tym wykształcenia się nowej elity najzamożniejszych. Kluczową rolę odgrywali w niej byli wojskowi i oficerowie wywiadu, jak również potomkowie rodzin arystokratycznych, którzy zdołali ocalić za granicą część majątku po rewolucji r. 1952, a po śmierci Nasera wrócili do Egiptu.
W 1973 roku rozegrała się wojna Jom Kippur. Wojna rozpoczęła się w dniu żydowskiego święta Jom Kippur, od zaskakującego uderzenia połączonych sił Egiptu i Syrii. Najechały one półwysep Synaj i Wzgórza Golan, które pozostawały pod kontrolą Izraela od czasu wojny sześciodniowej w 1967 roku. Egipcjanie i Syryjczycy posuwali się naprzód przez pierwsze 2-3 dni, później jednak szala przechyliła się na korzyść Izraela. Syryjczycy zostali wyparci z całego terytorium Wzgórz Golan. Na Synaju Izraelczycy uderzyli w przerwę pomiędzy dwiema armiami, które przekroczyły Kanał Sueski (dawną linię przerwania ognia). W wyniku tego egipska Trzecia Armia została odcięta. Manewr ten zmusił Egipt do przyjęcia warunków zawieszenia broni.
W lipcu 1977 roku rozegrał się konflikt graniczny między Libią i Egiptem. Relacje między Egiptem a Libią pozostawały szczególnie wrogie po tym gdy w 1976 roku rząd Egiptu stwierdził, że odkrył libijski spisek mający na celu obalenie rządu w Kairze. 26 stycznia 1976 roku wiceprezydent Egiptu Husni Mubarak rozmawiał z ambasadorem USA na temat wykorzystania wewnętrznych problemów Libii przeciwko rządowi Kaddafiego. 22 lipca 1976 roku rząd Libii oficjalnie zagroził zerwaniem stosunków dyplomatycznych z Egiptem. Istnieją dowody, że rząd egipski rozważał wojnę z Libią już w 1974 roku. 28 lutego 1974 roku podczas wizyty amerykańskiego dyplomaty Henry’ego Kissingera w Egipcie prezydent as-Sadat powiedział mu o takim zamiarze i zażądał nacisku wobec rządu Izraela, aby ten nie zaatakował jego państwa, gdy siły zbrojne będą zaangażowane w wojnę z zachodnim sąsiadem. W sierpniu 1976 roku natomiast doszło do wybuchu w biurze na placu Tahrir. Egipski rząd obarczył winą za zamach agentów wywiadu Libii. 23 sierpnia został uprowadzony egipski samolot pasażerski. Porywaczami wedle Egipcjan mieli być pracownicy być libijskiego wywiadu. W odwecie za oskarżenia rząd Kaddafiego nakazał zamknięcie egipskiego konsulatu. Rząd Libii nie pozostawał dłużny Egiptowi, twierdził on, że odkryto egipską sieć szpiegowską.
W 1978 roku Egipt zakończył spór z Izraelem na pomocy porozumienia zawartego w Camp David. Do tej pory Egipt pozostał jedynym państwem arabskim, które trwale unormowało swoje stosunki z Izraelem. Prezydent Sadat został za ten krok uhonorowany Pokojową Nagrodą Nobla (wspólnie z Menachemem Beginem).
Rządy Mubaraka
Anwar as-Sadat zginął w zamachu 6 października 1981 r. zamordowany przez islamskich radykałów zarzucających mu zbytnią uległość wobec Izraela. Jego następcą na urzędzie prezydenckim został dotychczasowy wiceprezydent Husni Mubarak. Przeprowadził on nowe reformy gospodarcze, z których niektóre wpisywały się w założenia infitah (m.in. program prywatyzacyjny). Zrezygnował z zapowiedzi stopniowej demokratyzacji państwa, choć zachował styl rządzenia swojego poprzednika i podstawowe założenia polityki wewnętrznej i zagranicznej.
Jeszcze bardziej liberalne ekonomicznie zmiany wprowadzone przez Mubaraka nie dały spodziewanych efektów. Wzrost PKB był znacznie wolniejszy niż w ostatnich latach rządów as-Sadata, a najważniejsze dochody państwa pochodziły z opłat za korzystanie z Kanału Sueskiego oraz z eksportu ropy naftowej. Załamanie się koniunktury naftowej w 1986 było poważnym ciosem dla krajowej gospodarki. W polityce społecznej Mubarak wycofywał się stopniowo z programów pomocy socjalnej wprowadzonych przez Nasera i częściowo ograniczonych przez Sadata, dążąc do równowagi budżetowej (mimo to w budżecie utrzymywał się deficyt).
Odmawiając zwiększenia roli religii w życiu politycznym, Mubarak krytykował niektóre partie opozycyjne za brak przywiązania do islamu, rząd finansował uroczystości religijne, a prezydencka partia wydawała pismo o profilu umiarkowanie muzułmańskim. Pragnąc dać dowód gotowości do dialogu nawet z radykalnymi muzułmanami, w 1987 Mubarak amnestionował kilkuset więźniów skazanych po zamachu na Anwara as-Sadata za przynależność do ekstremistycznych organizacji islamskich.
Wobec utrzymywania się trudności gospodarczych, Mubarak na początku lat 90. rozpoczął szeroko zakrojoną reformę ekonomiczną. W maju 1991 Egipt wymienił listy intencyjne z Międzynarodowym Funduszem Walutowym, a następnie podpisał porozumienie z Bankiem Światowym. W ich następstwie Egipt całkowicie uwolnił ceny, radykalnie zmniejszył wydatki publiczne, sprywatyzował ponad 300 zakładów, zniósł ograniczenia w handlu międzynarodowym. W zamian Bank Światowy zgodził się umorzyć połowę zadłużenia kraju. Rezultatem była poprawa wskaźników makroekonomicznych przy równoczesnym zubożeniu społeczeństwa. Fakt, iż 23% mieszkańców Egiptu żyło w ubóstwie, a połowa obywateli pozostawała w biedzie, sprzyjał destabilizacji społecznej i wzmożeniu się agitacji radykalnych ugrupowań muzułmańskich[69], które do tej pory zyskiwały sympatyków przede wszystkim na uniwersytetach, nie ciesząc się zbytnią popularnością w skali całego kraju.
W lipcu 1993 Mubarak uzyskał w egipskim parlamencie reelekcję. W referendum jego pozostanie na urzędzie prezydenta poparło 96% głosujących przy niskiej frekwencji. Wbrew nadziejom opozycji, która apelowała do Mubaraka o dalszą demokratyzację systemu władzy, po rozpoczęciu swojej trzeciej kadencji prezydent zapowiedział jedynie „szeroki dialog narodowy”, do którego zaprosił wszystkie partie wyrzekające się terrorystycznych metod działania>. W grudniu 1993 na jego apel odpowiedziało pozytywnie dziesięć legalnie działających ugrupowań, jak również półlegalni Bracia Muzułmańscy oraz komuniści. 25 czerwca 1994 rozpoczęła się Konferencja Dialogu Narodowego, zdominowana przez przedstawicieli partii prezydenckiej. Przez to debata o przyszłości państwa została sprowadzona do kwestii walki z terroryzmem i problemów gospodarczych. Na początku lat 90. Mubarak zgadzał się na tworzenie nowych partii politycznych, zakładał jednak, że wzrost ich liczby przyczyni się do rozproszenia sił opozycji.
Po kolejnych wyborach parlamentarnych w 1996 powołany przez Mubaraka rząd Kamala al-Dżanzuriego skupiał się na gospodarczych problemach kraju. Kontynuował także zwalczanie islamskiego fundamentalizmu i terroryzmu. Ponieważ mimo represji wymierzonych w radykalnych muzułmanów ataki terrorystyczne powtarzały się i miały negatywny wpływ na dochody kraju z turystyki, Mubarak w 1997 postanowił wprowadzić szczególne środki, których celem miała być ochrona turystów. Mubarak utrzymywał bardzo dobre stosunki ze Stanach Zjednoczonymi. Kraj ten życzył sobie, by Egipt zachował status regionalnego mocarstwa, które pozytywnie wpływa na relacje na całym Bliskim Wschodzie. W 1999 USA i Egipt podpisały umowę, na mocy której Kair nadal otrzymywał z Waszyngtonu wielomilionową pomoc ekonomiczną oraz 1,3 mld na szkolenie i uzbrojenie sił zbrojnych. W latach 90. XX wieku Mubarak rozpoczął wielkie projekty irygacyjne – doprowadzenie wody z Nilu Kanałem Szajcha Zajida (z największą na świecie stacją pomp Mubarak Pumping Station) do oazy Charga i innych w okolicach jezior Toszka.
W styczniu 2011 roku przeciwko rządom prezydenta Mubaraka i ogólnej sytuacji polityczno-gospodarczej w kraju wybuchły masowe protesty społeczne, które doprowadziły do śmierci ponad 300 osób. W ich wyniku prezydent Mubarak powołał nowy rząd z Ahmadem Szafikiem na czele, mianował Umara Sulajmana na stanowisko wiceprezydenta oraz zadeklarował nieubieganie się o kolejną kadencję w wyborach prezydenckich we wrześniu 2011. Nie spełniło to jednak oczekiwań demonstrujących, których głównym postulatem była natychmiastowa rezygnacja prezydenta. 10 lutego 2011 oku Mubarak poinformował o przekazaniu części uprawnień wiceprezydentowi Sulajmanowi. 11 lutego 2011 roku wiceprezydent ogłosił ustąpienie Mubaraka z urzędu i przejęcie władzy w państwie przez Najwyższą Radę Sił Zbrojnych na czele z ministrem obrony i szefem sił zbrojnych, marszałkiem Muhammadem Husajnem Tantawim.
Źródło: Wikipedia, lic. CC BY-SA 3.0
Zobacz też:
Ogólnie o EgipcieLudność
Polityka
Kultuta i sztuka
Religia
Rolnictwo
Przemysł
Obiekty UNESCO
Komentarze
Prześlij komentarz